Handboek Communicatie-Guerrilla

Het leven wordt bedreigd door de reclame-guerrilla van het bedrijfsleven en door de regel-guerrilla van de overheid. Zijn deze vormen van guerrilla in hun tegendeel te keren? Het boek van de autonome a.f.r.i.k.a.gruppe, Luther Blissett en Sonja Brünzels geeft onder de titel ‘Manuel de communication-guérilla’ antwoord op die vraag.

De auteurs gelden als inspiratoren van bewegingen die antireclame activiteiten ontwikkelen en politieke grappen en happenings uitvoeren. Voor die bewegingen zijn vele namen bedacht zoals ‘psycho-informatie piraten’, ‘mediatieke terroristen’, ‘agenten van semiotieke guerrilla’ enzovoort.

Onder de door hen voorgestane communicatie-guerrilla vatten de auteurs andere vormen van politieke strijd, dan die reeds heel lang in de sfeer van het politiek activisme in gebruik zijn. De communicatie-guerrilla richt zich op de modern-feodale structuren en uitingen in onze maatschappijen, zoals die zich openbaren in nationalisme, seksisme, patriarchaat, racisme en de kapitalistische productiewijze.

De feodale structuren en uitingen daarvan zijn te herkennen in een ‘culturele grammatica’, die zich als ‘dominante orde’ vertoont. De communicatie-guerrilla heeft tot doel de ‘culturele grammatica’ te laten ‘ontploffen’, bijvoorbeeld door ‘omkering’. Ze maakt dus een dissident gebruik van die grammatica en interpreteert de ‘tekens’ ervan op een getordeerde wijze. Dit moet dan een subversieve werking hebben.

In wat hier wordt beschreven is niet vreemd dat de auteurs het situationisme als voorloper erkennen en Guy Debord tot een van hun voorlopers verklaren (over situationisme en Debord, zie de AS nr. 134-135). Zo bezien behoren ook de Berlijnse krakers van Kommune-1, de Yippies en de Amerikaanse ‘billboard bandits’ tot de voorlopers. De communicatie-guerrilla vormt niet één beweging en kent evenmin een permanent bestaan. Het wordt bedreven.

Na een inleiding waarin de terminologie wordt verklaard, is de rest van het boek opgebouwd uit korte hoofdstukken, waarin een eindeloze hoeveelheid verschillende typen ‘acties’ wordt beschreven. Daarbij ontkomt de oudere Nederlandse lezer niet aan zijn of haar herkenningsmomenten, zoals die van de Provo-tijd (1965-1967). In die tijd vormden de ‘happening’ en de ‘ludieke actie’ uitingen van communicatie-guerrilla. De toenmalige gezagsdragers, de politie, de geheime dienst, ze begrepen er niets van, lieten zich telkens weer op het verkeerde been zetten…

Ik moet daarbij ook denken aan de ‘verzetsbeelden’ van de Dordtse beeldend kunstenaar Wil Ferwerda (1941). In 1965 joeg hij de burgemeester van Gorinchem, Ridder van Rappard, in de gordijnen naar aanleiding van een solotentoonstelling in die gemeente. De fatsoensridder vond de kunstuitingen van Ferwerda ‘aanstootgevend’. Het was ook de bedoeling dat ze dat waren, kan je zeggen. Want met zijn stijl die Ferwerda Bizarisme noemde, wilde hij op afschrikwekkende wijze de gekooide en gekerkerde massamens laten zien.

Een aantal jaren later werkte hij in zijn Dordtse atelier aan de genoemde ‘verzetsbeelden’ (en leerde ik hem kennen in de redactie van het in Dordrecht uitkomende AXI-Bulletin). De bedoelde beelden drukten niet alleen verzet uit, maar ze waren ook te verzetten (op te pakken en op een andere plek in de stad te plaatsen), zodat ze eens hier en dan weer daar opdoken…

Wie op zoek is naar andere vormen van actie dan de gebruikelijke doet in het besproken boek vast inspiratie op. Er wordt voor dat doel een hele reeks van methoden en technieken behandeld, zoals subvertising (‘advertisment’ en subverting’ in elkaar geschoven). In Duitsland werd dat toegepast bij de reclame voor een bepaalde kruidenbitter. De slogan op reclameborden over Jägermeister werd gewijzigd in ‘Ik drink Jägermeister omdat mijn dealer in de gevangenis zit’. In Italië maakte men ervan ‘Ik drink Jägermeister omdat Seveso vol met dioxine zit’ (Seveso, een Italiaanse gemeente waar zich in 1976 een chemische ramp voltrok).

Thom Holterman

Autonome a.f.r.i.k.a. gruppe, Luther Blissett, Sonja Brünzels, Manuel de communication-guérilla, Éditions La Découverte, Paris, 2011 (in het Duits verschenen in 1997; nu in het Frans vertaald), 178 blz., prijs 16 euro.

[Beeldmateriaal van de Rotterdamse dichter en illustrator Manuel Kneepkens]

Advertentie