De ‘Fictie Van Exterritorialiteit’: Financiële Vampiers Aan Het Werk

 

Begin april 2013 stond het hele mediapark stijf van het onderwerp ‘De geheime rekeningen van de belastingparadijzen’. Een groep van internationale onderzoeksjournalisten had met de operatie ‘OffshoreLeaks’ netwerken van halve en hele fraudeurs bloot gelegd. Uit het verslag van die operatie bleek dat voor biljoenen euro’s en dollars was ondergebracht op onbetekenende eilandjes in grote oceanen, buiten bereik van de belastingdiensten uit heel de wereld. Nederland kwam naar voren als een van de landen van de ‘brievenbussen-economie’. De storm is weer gaan liggen en in Nederland is het stil geworden rond dit onderwerp.

In Frankrijk wordt echter niet gezwegen. Onder de kop ‘De grote belastingfraude’ beschrijft het Franse weekblad Marianne van 1-7 juni 2013, hoe het multinationale bedrijven lukt de nationale en Europese regelgeving te omzeilen, zodat zij geen of nauwelijks belasting betalen. Dit betreft dan Frankrijk. Er blijkt echter uit een ander artikel in hetzelfde nummer, dat ook België wordt ‘getild’ en niet te vergeten eveneens Ierland.

Gelet op de discussie over de brievenbussen-bedrijven in Nederland, kan het niet anders dan dat hier iets soortgelijks speelt. In dat geval komt de noodzaak van een door de regering voorbereide belastingverzwaring wel in een merkwaardig daglicht te staan: de een zuigt als een vampier een land financieel leeg en de bewoners van dat land draaien op voor het ontstane tekort op de begroting.

De linker bol geeft de omvang van de onderhavige belastingfraude in 2012 in Frankrijk weer. De rechter bol is voor de vergelijking opgenomen. Er wordt de omvang van het  publieke tekort in 2012 in Frankrijk mee aangegeven. Alle cijfers in miljarden euro’s.

Fictie van exterritorialiteit

In Marianne wordt de werkwijze beschreven, die multinationals hanteren om aan hun belastingplicht te ontkomen. Neem bijvoorbeeld het Amerikaanse elektronica concern Apple. Een van zijn holdings is sinds 1980 gevestigd in Ierland en heeft naar eigen zeggen tussen 2009 en 2012 dertig miljard dollar winst gemaakt. Omdat de drie onderdelen van de holding niet in Ierland hun juridische zetel hebben, ontsnappen deze aan belastingbetaling in dat land. En omdat ze evenmin in de VS gevestigd zijn, betalen ze daar ook geen belasting. Ik gebruik daarvoor de term fictie van exterritorialiteit.

Het is een term die in het vreemdelingenrecht uitdrukt, dat een vreemdeling wel lijfelijk in Nederland is (hij zit bijvoorbeeld op Nederlands grondgebied in ‘Schiphol-detentie’), maar juridisch gezien is hij er niet, want hij is niet toegelaten. Met die multinationals is net zoiets aan de hand. Zij zijn zeker wel ‘voelbaar’ en ‘zichtbaar’ in een land. Maar komt het op belasting betalen aan, dan zijn ze er juridisch niet. Vele multinationals kennen dergelijke constructies, waarvan de lijnen op de Bermuda’s eindigen. Door die constructies lopen landen miljarden belastinginkomsten mis.

Het ontsnappen aan belastingbetaling loopt regelmatig ook via verrekening van fictieve verliezen (nog een fictie dus). De koffieshopketen Starbucks praktiseert dit al vanaf het begin van zijn komst naar Frankrijk, zo is in Marianne te lezen. Daardoor draagt zij geen belasting af aan de Franse fiscus. Vreemd genoeg blijft ze wel groeien en stijgt haar omzet aanzienlijk. Voor een andere Amerikaanse ‘fast-food’ keten geldt hetzelfde verhaal. Sinds die zich vestigde in Frankrijk heeft ze zich weten uit te breiden met 140 restaurant, maar volgens eigen opgave verdient het aan die activiteiten geen euro. Dat beperkt de fiscale afdracht dus tot zero.

‘Dat zijn Google glazen!…Die tonen de lijst van de belastingparadijzen direct op het netvlies…’

Uiteraard is over dit vampirisme veel geschreven, gediscussieerd en zijn er ‘deals’ gesloten. Dit neemt allemaal niet weg, dat de uitzuigpraktijken leiden tot een ‘weglekken’ van een voor Frankrijk geschatte belastingafdracht in 2012 van 60 tot 80 miljard euro. In hetzelfde jaar, zo is becijferd, bedroeg het publieke tekort van Frankrijk 87,2 miljard (zie het diagram). Dat tekort had voor een groot deel ingelost kunnen zijn, maar de mondialisering heeft zodanige gaten in de wereldsamenleving gemaakt, dat weinigen in weelde kunnen baden en velen in armoede moeten leven.

Populisme?

Dat een land er financieel slecht voor staat, heeft dus niet alleen te maken met een – wellicht – ‘slecht’ overheidsmanagement. Tenzij men de laksheid en de lankmoedigheid of het onvermogen om het vampirisme te bestrijden ook onder ‘slecht’ overheidsmanagement laat vallen. Maar dan is dat deels een ander type ‘slecht’, namelijk een van samenspanning met het grote geld. Dat is vanwege personele verstrengelingen niet ondenkbaar. En politici behoren, uitzonderingen daargelaten, nu eenmaal ook tot de heersende klassen. Een en ander is relevant voor de discussie over ‘populisme’.

Over dit onderwerp schrijft de Franse geograaf Christophe Guilluy in Marianne. Hij wijst erop dat de elites een maatschappijdiagnose ‘van boven af’ opleggen om daarmee de diagnose ‘van beneden af’, van de volksklassen, in diskrediet te brengen. Echter, in tegenstelling tot wat er gedacht wordt, is die diagnose rationeel, objectief, want het zijn zij, die volksklassen dus, die de ervaringsdeskundigen zijn. Al dertig jaar ondervinden zij de effecten van de mondialisering (gelijkgehouden of verlaagde salarissen, onzekerheid, werkloosheid, einde promotiekansen) met migratie als uitvloeisel (‘moeilijke’ wijken, huisvestingsproblemen, schoolverzuim, demografische instabiliteit).

Met het oog op deze effecten, die gerelateerd zijn aan de mondialisering, kan men opmerken dat het ‘populisme’ de gedragscode is van de heersende klassen. Want het zijn zij die telkens en al sinds decennia, de volksklassen voorliegen over hun neoliberale project. Welnu, in tegenstelling tot wat vaak wordt geschreven is de diagnose ‘van beneden af’, aldus Guilluy, niet de vrucht van een ondoordachte opwelling, van een irrationele radicalisering of van een oppervlakkig protest. Het gaat om een objectieve analyse van de neerwaartse spiraal met betrekking tot goed te omschrijven economische en maatschappelijke moeilijkheden.

‘Het is te gecompliceerd, die montageschema’s van Ikea.’

Men brengt dit vaak onder in een antifascistische waarschuwing of in een verwijzing naar de ‘angst van de jaren dertig’. Maar het ligt volgens Guilluy subtieler. Na elke verkiezing in Frankrijk leest men wel over het lage scholingsniveau van de kiezers op het Front National (FN). Die kiezers zouden nauwelijks onderwijs hebben gevolgd, bijna zwakbegaafd zijn en daarom gevoelig voor manipulatie. Men suggereert ook dat het populisme vooral de ouderen verleidt, die niets van deze wereld meer begrijpen. Het probleem is evenwel dat het electoraat van het FN vooral uit leden en jongeren bestaat en dat de categorie van 60 jaar en ouder ondervertegenwoordigd is.

Misèreketens

Wie wat beter kijkt, ziet nieuwe volksklassen die geen deel uitmaken van het maatschappelijk project van de heersende klassen. In feite worden zij beschouwd als uitgesloten, vergeten, verwerpelijk. Daarom ook een stemonthouding of een stem op het FN. Dit is niet te begrijpen als men zich geen rekenschap geeft van de maatschappelijke structuur die is gecreëerd. Het FN bestaat omdat er kiezers zijn die erop stemmen en niet andersom.

De mensen die deze keuze maken zijn niet zwakzinnig of gemanipuleerd. Zij maken rationele analyses van het leven dat zij leiden en trekken er betwistbare consequenties uit, zeker, zegt Guilluy, maar die laten zich wel beredeneren. En zij zullen die keuze vaker doen naar mate Marine Le Pen haar discours nog meer op de ‘sociologie’ van haar kiezers weet af te stemmen.

De inhoud van die ‘sociologie’ wordt naar mijn overtuiging mede door het bedenkelijke belastingtechnische handelen van de multinationals bepaald. Want hun vampirisme verrijkt hen (en hun aandeelhouders) en verarmd de bewoners van het land dat zij uitzuigen. Daarbij worden de volksklassen relatief zwaar getroffen. Ook dat hangt met mondialisering samen. Die vorm van desorganisatie van de wereld is in de greep van de neoliberale markteconomie en het financieel kapitalisme. Dat creëert wat ik noem misèreketens.

Het gaat dan bijvoorbeeld om: verplaatsen van de industrie naar lage lonen landen, met als gevolg hier werkloosheid daar verdere uitbuiting van arbeid, onderbetaling, slechte werkomstandigheden, dodelijke slachtoffers door de werksituatie (ondermeer door  brand bij en instorten van naaiateliers). Dit betekent voor de politieke situatie, dat de mondialisering zodanig heringericht moet worden, dat de oorzaak van het ontstaan van misèreketens aangepakt wordt. Daar moet de politieke strijd zich op richten.

Thom Holterman

[Beeldmateriaal ontleend aan het geciteerde nummer van Marianne.]

Advertentie