Olympe de Gouges (1748-1793). Moeder Van Het Feminisme

Olympe de Gouges.    Een tekst als de ‘Verklaring van de rechten van de mens’ lijkt eenduidig gelet op de formulering van de titel. Maar al eeuwen weten we dat het tegendeel waar is. Zo is de vrouw eeuwen lang een ondergeschikt schepsel geweest en hebben niet-blanken en vreemdelingen het aan ‘rechten’ moeten ontberen. Allen waren, en als machthebbers het nodig vinden zijn ze dat nog steeds, geen mens in de zin van de ‘Verklaring’ maar tweederangs wezens. Alleen de blanke van het mannelijk geslacht werd tot lang in de twintigste eeuw in Verklaringen van bovenbedoelde soort, als mens erkend.

Velen denken dat dit aan juristen of het recht ligt. Dat is niet zo. Het heeft te maken met macht en met wie uit maakt hoe die macht wordt ingezet, tegen wie en voor wat. Dat vele juristen zich daarbij als handlangers van de macht laten gebruiken en dat macht zich in statelijk recht laat verpakken, is een andere zaak.

In dezelfde mate is dat het geval met het zogeheten universele karakter van mensenrechten. Laat er het zogeheten ‘cultureel relativisme’ op los en het is gedaan met de universaliteit. En als dat niet helpt, zet dan gewoon macht in en beschrijf een situatie als buiten het geldend recht te vallen, zoals dat met het antiterrorisme kamp van de VS, Guantanamo, is geschied. Zelfs de ogenschijnlijk machtigste man (!) ter wereld, de president van de VS, ziet nog geen kans zijn belofte na te komen om dat kamp op te heffen. Hij blijkt ook maar een zetbaas van de macht.

Evenwel, ondanks alle inzet van macht, zowel in het heden als in het (verre) verleden, zal er verzet broeien. Zo ook zelfs onder het schrikbewind, zoals dat in de periode van de Terreur tijdens de Franse revolutie (rond 1793) heerste, werden er ‘rechten’ opgeëist. In dat geval werkte het eisen als strijdmiddel.

In die tijd is het de sterke Franse persoonlijkheid van een vrouw, te weten Olympe de Gouges (1748-1793), die de aandacht vraagt. Zij geldt als de moeder van de (Franse) feministes. Het Franse weekblad Marianne van 17-23 augustus 2013 roept dit in herinnering, in een artikel getiteld ‘Olympe de Gouges. Une femme contre la Terreur’. Ik ontleen daar het volgende aan.

Moeder van de feministes

Rechten van de vrouw en de burgeres

De geschiedenis is tamelijk ondankbaar ten aanzien van een aantal van zijn ‘grote mannen’ (!), wat ook geldt voor Olympe de Gouges. Zij heeft bovendien nog een bijkomende onrechtvaardigheid moeten ondergaan: zij die in 1791 heeft aangedurfd de Verklaring van de rechten van de vrouw en de burgeres te publiceren, en daarmee als stichter van een feminisme gezien mag worden, is door de feministes zelf in het vergeetboek opgenomen. Waarom eigenlijk?

Het lijkt erop dat feministes zich hebben neergelegd bij wat mannen over haar geschreven hebben. Zij wordt door de ene als een ‘courtisane’ aangewezen dan wel als een Parijse prostitué, door een ander, de historicus Jules Michelet, als een geesteszieke. Een arts die haar niet gekend kan hebben, want hij schrijft in 1904 over haar, noemt haar een hysterica die om aandacht vraagt. Het is pas in 1981 dat de Franse historicus Olivier Blanc deze tenorechte weggezette persoonlijkheid goed gedocumenteerd uit de vergetelheid haalt onder te titel Marie-Olympe de Gouges, une humaniste à la fin du XVIII^e siècle, zo is in Marianne te lezen.

Olympe heeft het ongeluk om een persoonlijkheid te zijn geweest, boven elke norm verheven. In feite was zij haar tijd enkele eeuwen vooruit. Zij heeft de strijd aan gebonden met betrekking tot zaken, waarvoor ook heden nog de aandacht moet worden gevraagd en strijd geleverd.

Zo schrijft ze een theaterstuk in 1785 waarin de slavernij van zwarten wordt gehekeld en publiceert ze brochures tegen kolonialisme en racisme. Ze verwerpt het instituut huwelijk in de plaats waarvan zij het samenlevingscontract voorstelt. En dan schrijft ze ook de genoemde Verklaring van de rechten van de vrouw en de burgeres.

De guillotine wacht

De vrouw is vrij geboren en is gelijk aan de man met dezelfde rechten begiftigd, proclameert zij. Als politiek activiste maakt en verspreidt zij politieke affiches, waarin ze zich te weerstelt tegen de Terreur en daarmee tegen Robespierre. Over hem laat zij op een affiche weten: ‘Jij zegt dat je de enige aanstichter van de [Franse] Revolutie bent. Je zou het niet kunnen zijn en je bent het ook niet…Aan elke haar van je kleeft een misdrijf…Wat wil je? Wat heb je voor? Op wie wil je je eigenlijk wreken? Wiens bloed wil je drinken? Dat van het volk?’

Dan volgt een nieuw affiche op 20 juli 1793, waarin ze om een referendum vraagt opdat de Fransen zich over de toekomstige regering kunnen uitspreken. Dit levert op dat ze ervan wordt verdacht de republikeinse zaak in gevaar te brengen – ook zo’n argument dat we tot in onze dagen gebruikt zien als zittende regeringen zich in het nauw gedreven voelen door een enkeling. Denk hierbij aan de Amerikaan Bradley Manning (die onlangs tot 35 jaar celstraf is veroordeeld) of aan Amerikaan Edward Snowden, de klokkenluider die nu als een ‘mountan cat’ wordt opgejaagd (een metafoor van de countryzanger Franky Laine in zijn song ‘Wanted man’).

Op 2 november 1793 moet ze voor het Revolutionair tribunaal van Parijs verschijnen. De aanklager roept haar ter verantwoording voor het delict ‘aanslag op de soevereiniteit van het volk’. Een veroordeling tot de doodstraf volgt. De dag erop, tegen vijf uur in de middag, beklimt zij het schavot van de guillotine in Parijs. Zij roept uit: ‘Kinderen van het vaderland, jullie zullen mijn dood wreken!’ Weer is er een slachtoffer gemaakt door het gelijk van de macht, de Terreur.

Meer moeders

Hier boven ging het over de Franse moeder van het feminisme. Er is ook een Engelse moeder, die ik hier in herinnering wil roepen. Zij heeft overigens niet te klagen wat de aandacht voor haar betreft. Ik heb het over Mary Wollstonecraft (1759-1797). Zij leefde in dezelfde tijd als Olympe en ook zij schreef over de rechten van de vrouw.

In ons tijdperk wordt nog heel serieus over het soort zaken, waarmee deze beide vrouwen zich meer dan twee eeuwen geleden hebben beziggehouden, geschreven en gedebatteerd. Dit is tekenend voor de achterlijkheid die ons nog steeds omringt. Want betrof het niet een tijd waarover veelal laatdunkend wordt gezegd, dat het technologische prestatievermogen weinig tot niets voorstelde in vergelijk tot het heden? En nu ‘we’ dan tot zoveel meer in staat zijn, is het dan niet nog achterlijker van ‘ons’, dat we de discussie van toen nog steeds moeten voeren?

Thom Holterman

Aantekeningen

[ 1 ]  De tekst over vrouwenrechten van Olympe de Gouges is te beluisteren in de vorm van een gesproken boek; klik HIER.

Er bestaat een verslag van het proces tegen haar voor het Revolutionair tribunaal, Parijs 2 november 1793 en haar vlammende pleidooi; klik HIER.

[ 2 ] Bekend van Mary Wollstonecraft is haar A Vindication of the Right of Woman (1792); het boek is te lezen op internet; klik HIER.

[ 3 ]  De song ‘Wanted man’ van Franky Laine is op YouTube te beluisteren; klik HIER.

Advertentie