Traangas Democratie

Begin vorig jaar nam de Franse anarchistische federatie het besluit te stoppen met de uitgave van het weekblad Le Monde libertaire. De redenen waren algemeen: teruglopen abonnementsaantallen, de vrije verkoop stokte, steeds meer oplopende productie-, verzend- en verspreidingskosten. Er zou over een andere opzet van het tijdschrift worden nagedacht. De Federatie is er, voorlopig, uit. Begin dit jaar werd aangekondigd, dat men doorgaat met de uitgave van de al bekende tweemaandelijkse bijzondere nummers (hors-série; de nummering zal doorlopen). Tussendoor zullen er supplementen verschijnen. Inmiddels is het eerste nummer in de nieuwe opzet uit. Het ‘dossier’ draagt als titel Démocratie lacrymogène (Traangas democratie).

Traangas

Welke politieke keuze krijgt men in de bestaande democratieën voorgeschoteld? Het is: ‘kiezen van de minst kwade’! Of men nu inwoner van Nederland, Frankrijk of de USA is (om daarbij te blijven) men krijgt verschrikkelijke lui gepresenteerd: Wilders, Le Pen, Trump. Dat stelletje wil regeren, president van een land zijn… Wie dat stelletje in de wielen wil rijden, komt uit bij een keuze uit personen die nauwelijks beter zijn (net iets minder verschrikkelijk). Het heet niet voor niets: kiezen van de minst kwade. En nog steeds wordt dit ‘democratie’ genoemd, want technisch heet het ‘gekozen door het volk’. Er wringt dus het een en ander. Ziehier een deel van de problematiek die aanleiding heeft gegeven om het begrip democratie tegen het licht te houden in het bijzondere nummer van Le Monde libertaire.

Er is in dit nummer gezocht naar een evenwicht tussen theorie en praktijk. De theorie vindt men ondermeer bij Léon de Mattis (‘Democratie…of dictatuur?’). Hij loopt de betekenis na van een ranglijst die The Economist (Democracy index 2014) samenstelde van: (1) democratieën, (2) onvolmaakte democratieën, (3) gemengde regimes en (4) autoritaire regimes. Hij bespreekt de verschillen mede om de gradaties te kunnen onderscheiden van verschillende landen binnen een en hetzelfde ‘systeem’. Zo kan in een democratie voorkomen, dat autoritair wordt ingegrepen. Dit kan omdat bijvoorbeeld wetgeving toestaat beperkingen van vrijheid op te leggen en of met behulp van traangas af te dwingen (denk aan Frankrijk dat onder ‘democratie’ is gerangschikt en tegelijk een uitzonderingsstaat is; het laatste is natuurlijk een gegeven waarmee de ranglijst geen rekening heeft kunnen houden). Een dergelijke stand van zaken laat zich zelfs onder gelding van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (EVRM) afdekken en wel als volgt.

Eerst leest men in een relevante bepaling ‘Een ieder heeft recht op vrijheid van meningsuiting’ (art. 10, eerste lid EVRM). Maar die vrijheid kan ‘in een democratische samenleving’ aan banden worden gelegd ‘in het belang van de nationale veiligheid of de openbare veiligheid’, aldus vindt men in art. 10, tweede lid EVRM geformuleerd. Het is wat ik de ‘lid 2 truc’ noem. Je komt de truc niet alleen in dit verdrag maar eveneens in elke grondwet tegen, ook de Nederlandse. Veelal moet voor de toepassing van de truc daarvan blijk worden gegeven door middel van parlementaire wetgeving. Dan zijn we weer bij één van de uitgangspunten van aandacht terug: democratie blijkt een verwijzing naar parlementarisme. In dat geval gaat het dus niet over ‘door het volk voor het volk’. Er gaapt immers een kloof tussen volksvertegenwoordigers met een blank mandaat aan de ene kant en deze vorm van democratie aan de andere kant… Het is de problematiek die mede aan de orde wordt gesteld door Paul Boino in zijn bijdrage ‘Theorie en werkelijkheid van de representatieve regimes’.

 

Directe democratie of anarchie? In ieder geval No Borders!

In een erop volgende bijdrage met als titel ‘Directe democratie of anarchie’ onderzoekt Hervé Trinquir of beide al dan niet samenvallen. Bij Léon de Mattis was al te lezen dat ‘de directe democratie ten diepste parlementaire democratie is zonder staat’. Trinquir heeft het dus betrekkelijk makkelijk. Immers anarchie, dat wil zeggen ‘positieve anarchie’, is iets anders dan parlementaire democratie zonder staat. Dit is dan ook wat hij gaat uitleggen aan de hand van zijn gepresenteerde uitgangspunt: anarchie en libertair federalisme. De uitleg geeft hij met behulp van vele verwijzingen naar teksten van Proudhon.

Omdat we over politieke verschijnselen spreken met landsgrenzen is het niet vreemd, dat er ook gelet wordt op de ‘grenzen van de democratie’. Daarover is een vraaggesprek opgenomen met een activist van de ‘No Borders’ kampen. Vervolgens is het zo dat wie aan parlementarisme denkt, die ontkomt er niet aan de strijd om het kiesrecht te evalueren. Was dat een onzinnige strijd? In het licht van het antiparlementarisme zal menig anarchist hier ja op zeggen. En als die strijd nu eens door vrouwen is ingezet mede in relatie tot vrouwenemancipatie en dit weer bijvoorbeeld in het verlengde van de afschaffing van de slavernij (wat historisch aantoonbaar correct is), dan hebben we het over een integrale politieke strijd. Die mag niet zo maar worden weggecijferd, zo kan men afleiden uit het artikel van Hélène, getiteld ‘De vrouwen en de democratie…van schavot tot spreekgestoelte’.

In dit nummer verder nog ondermeer aandacht voor de Spaanse situatie met ‘Podemos: een radicale democratie?’; de Koerden (Syrisch Koerdistan) komen aanbod in een bijdrage getiteld ‘Democratische confederalisme in Rojava’.

Thom Holterman

LE MONDE LIBERTAIRE, hors-série, nr. 63, januari-februari 2016, 72 blz., prijs 5 euro.

Advertentie