Peter Kropotkin (1842-1921) Over Wet en Gevangenis

Het anarchisme wordt gemeenlijk geassocieerd met ideeën omtrent afschaffing van wetten en gevangenissen. Dat is geen onjuiste associatie, het is wel een onvolledige en bovendien een die tot misverstanden aanleiding geeft. In de AS 179 (herfst 2012) is met het themanummer ‘Anarchisme & Recht’ uitgebreid op die kwestie ingegaan.

 Kropotkin is een van de weinige klassieke anarchisten die meer dan honderd jaar geleden zijn licht liet schijnen over de functie van wetten en gevangenissen in de bestaande maatschappij. In een aantal teksten is Kropotkin daarop ingegaan. Drie ervan zijn integraal opgenomen in een onlangs verschenen bundel getiteld Peter Kropotkin, Over wetten en gevangenissen. De bundel wordt ingeleid door de AS-redacteuren Jaap van der Laan en Marius de Geus.

 

Kaaimannenmaatschappij: macht en recht

In de bundel vindt men de tekst (1) Wet en Gezag (vertaald uit het Engels en niet eerder in het Nederlands verschenen), (2) Zijn de Gevangenissen noodzakelijk? (verscheen in 1919 in een Nederlandse vertaling) en (3) Na de Revolutie: geen Rechters, geen Gevangenissen! (in het Nederlands in 1921). De beide laatste teksten werden opnieuw geredigeerd. Er bestaat nog een andere bekende tekst van Kropotkin over dit thema getiteld Wat moeten wij doen met wetsovertreders?. Die is niet verwerkt vanwege de grote overlap met de drie opgenomen teksten. Bovendien is die tekst op internet te raadplegen.

De zienswijze van Kropotkin moet begrepen worden als een kritiek op de bestaande maatschappij. Wetten en gevangenissen vervullen daarbinnen bepaalde functies. Wetten hebben bijvoorbeeld tot doel gedrag te reguleren. Om welk soort gedrag gaat het dan? Juist het gedrag dat bij de bestaande kaaimannenmaatschappij past (ik moet aan kaaimannen denken vanwege de relatie die Kaaimaneilanden en Panama Papers met elkaar hebben). Wie op grond van zijn libertaire opvattingen de kapitalistische uitwerking van de bestaande maatschappij verwerpt, zal uiteraard kritiek hebben op de verplichting wetten te volgen, die de bestaande maatschappij in stand moeten houden. In feite geldt voor gevangenissen een soortgelijke redenatie.

Evenwel, iedereen weet dat elke tijd zo zijn eigen gedragsregulerende wetten kent. Wat voorheen verboden was, kan heden toegestaan zijn. De uitspraak ‘Jullie rechtsorde is de onze niet’ snijdt hout. Maar het is de machtigste die zijn rechtsorde kan (en zal) doordrukken, opleggen. Daarmee hebben we tevens de kern van het recht in de bestaande maatschappij te pakken: die wordt uitgemaakt door macht. Honderd jaar geleden schreef Kropotkin al:

‘De bescherming van de uitbuiting rechtstreeks door wetten op eigendom en indirect door handhaving door de staat is daarom zowel de geest als de inhoud van onze moderne regelgeving en de enige functie van onze kostbare wetgevende instantie’.

Het gaat hier om een van de kernen van zijn kritiek. Met machtsuitoefening een bestaande belangenconstellatie in takt te houden, is een zaak van heden en verleden. Hoewel teksten als in de bundel opgenomen op een aantal plekken wat verouderd aandoen, vinden we de kernen steeds terug in moderne regelgeving, wat ook de leeftijd ervan is. Ik zal daarvan enkele voorbeelden geven. Mijn bedoeling is om ermee de ‘geest’ van Kropotkin te laten verschijnen, want hoewel we anno 2016 schrijven, worden we met dezelfde stupiditeit geconfronteerd als die Kropotkin in zijn tijd aan de kaak stelde.

Te bizar voor woorden

Er is een tijd geweest dat het vanzelfsprekend was dat in Frankrijk de (warme) maaltijd, tussen de middag op scholen geserveerd, bestond uit lokale ingrediënten. De McDonaldisering van de maatschappij heeft er dermate toe bijgedragen, dat er nu een wet is aangenomen die de bereiding van deze maaltijden met tenminste 40 % lokale producten verplicht stelt (Marianne van 25-31 maart 2016). Is het niet vreemd dat bij wet geregeld moet worden, wat onder verstandige mensen als vanzelf spreekt? Ja, dat is te bizar voor woorden. Kropotkin kwam die stupiditeit al tegen. Of hebben we misschien niet met verstandige mensen van doen? Hoe kan het dan dat die zich met het beheer van een school bezighouden…?

Evenals elders wordt in Frankrijk het arbeidsrecht zodanig veranderd, dat de werknemers in nog grotere onzekerheid (precariteit) komen te leven dan zij al deden. Het gaat dan ook niet meer om het proletariaat maar om het ‘precariaat’. Dit alles dient om aan het verlangen naar zekerheid door werkgevers te voldoen, met welke zekerheid zij verhoging van winstmarges bedoelen. Met evenveel recht zeggen jongeren en arbeiders: ‘Ook wij hebben recht op een stabiel leven’ (Le Monde van 25 maart 2016). De (aangekondigde) wetswijzigingen gaan volstrekt aan de wensen van de laatsten voorbij ten voordele van de werkgevers. Niet zo gek, want recht hangt samen met macht en in de bestaande, moderne maatschappij behoren de werkgevers nog steeds tot de machtigste klasse.

Wat de gevangenissen aangaat, is de analyse van de Nederlands-Amerikaanse sociologe Saskia Sassen een eyeopener. Zoals we weten kent de Verenigde Staten een extreem grote gevangenisbevolking. Is dat een teken van een door en door verrotte maatschappij? Zou kunnen. In ieder geval is aantoonbaar dat de gevangenisindustrie een aanzienlijke bron van inkomsten is en wel zodanig dat een lobby van die industrie ijvert voor instandhouding, uitbreiding en verzwaring van strafrechtelijke bepalingen. Daarnaast, zo leidt Saskia Sassen van deze stand van zaken af, zijn gevangenissen, gelet op de recordhoogte van de gevangenisbevolking, als een vorm van uitzetting uit de maatschappij te zien. Zij geeft daarvoor als verklaring: ‘Het merendeel van de gevangenen heeft geen werk en zal het ook nooit krijgen’ (Marianne van 25-31 maart 2016). Uitzetting als detentie-politiek. Kropotkin had het argument kunnen gebruiken om zijn zienswijze omtrent de afwijzing van gevangenissen nog meer kracht bij te zetten. Met dank aan Saskia…

Thom Holterman

KROPOTKIN, Peter, Over Wetten en Gevangenissen, Kelderuitgeverij, Utrecht, 2016, 96 blz., prijs 9 euro. [Te bestellen bij Kelderuitgeverij.]

[‘Groene krokodil’ van de Rotterdamse dichter en illustrator Manuel Kneepkens; ‘Justitia’ overgenomen uit Marianne van 18-24 maart 2016.]

Advertentie