Paul Cliteur: Steun Zoeken Bij Dictatuur

Vele jaren geleden sprak Anton Constandse (1899-1985) over ‘de ellende van de religie’ (zie het nummer van de AS 172 over dit thema). Wat iemand privé gelooft moet hij of zij weten. Daar ligt de grens, want op het moment dat religie zich in het publieke domein begeeft, gaat het ons allen aan. Uiteindelijk kan dit verwerpelijke verschijnselen als kruistocht, godsdienstoorlog, dwangbekering, kindermishandeling (genitale verminking) voortbrengen. Kortom, er is een totalitair karakter van religie te analyseren, iets waaraan ik een artikel in de hierboven genoemde AS wijdde. Dit zijn verschijnselen die resoluut worden afgewezen en moeten worden bestreden. Maar nadat men klaar dacht te zijn met het christendom, kwam de islam opzetten. In de afwijzing van religie gaat het om alle religie of het nu over christendom of islam gaat. Daarover hier geen misverstand. Het onderstaande commentaar op een zienswijze van Paul Cliteur betreft dan ook een ander punt binnen de kwestie van de religie.

Na de boerkini, de nieuwe polemiek:

Moet de boerkagas worden verboden?

Universaliteitsgedachte

Het wil dat ruim 15 jaar geleden de humanist en atheïst Paul Cliteur in een interview met Theo van de Kerkhof, gevraagd is naar zijn ‘humanistische drive’. In zijn antwoord komt tot uitdrukking zijn sterke hang naar de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. De menselijke waardigheid die langs deze weg wordt uitgedragen, schraagt hij met universaliteitsgedachten. Daarmee verzet hij zich tegen het postmodernisme dat hij als relativistische beweging één grote ellende noemt. Hoe verhoudt zich dat tot tolerantie, wordt hem dan gevraagd. Cliteur antwoordt het volgende: ‘Van Voltaire stamt de prachtige uitspraak: ‘Ik ben het in alles wat u zegt met u oneens, maar ik zal blijven strijden voor uw recht om het te blijven zeggen.’ Dat noem ik ware tolerantie’. Hierin kan ik Cliteur nog volgen. Maar dan.

Eind 2012 wordt een artikel in het Nederlands Juristenblad van Paul Cliteur over de vrijheid van godsdienst besproken op het rechts-conservatief weblog De Dagelijkse Standaard. Ik maak eruit op dat Cliteur meent dat aan die vrijheid in de toekomst, meer dan voor heen, paal en perk gesteld moet worden. Maar zo vraag ook ik mij dan af of op grond van die vrijheid van godsdienst in Nederland bijvoorbeeld het gebruik van geweld door gelovigen is toegestaan (geweldsdelicten) of dat onder aanroepen van dat beginsel anderen schade mogen worden berokkend (onrechtmatige daad) of dat het gelijkheidsbeginsel mag worden geschonden? Neen toch? Evenmin is het zo dat de vrijheid van godsdienst toestaat de rechten van het kind te schenden. De vraag zou kunnen zijn wat het handhavingniveau van al dit soort juridische kwesties is. In ieder geval vinden er strafrechtelijke en privaatrechtelijke rechtsgedingen over plaats. Kortom, waar praat Cliteur eigenlijk over? Voor De Dagelijkse Standaard komt het erop neer dat Cliteur een ‘godsdienstonvrijheid’ wil invoeren op een wijze ‘waarop absolutistische vorsten hun geloof aan alle onderdanen oplegden’. Kon De Dagelijkse Standaard dit uit Cliteur’s stellingname afleiden?

Sarkozy: ‘Na de wet over de boerkini zal ik een wet over de baard voorstellen. Het gaat verdomme om onze identiteit!’

Dictatuur

Voor het antwoord op die vraag zou ik het artikel in het Nederlands Juristenblad zelf moeten lezen. Dat laat ik na. Ik herformuleer de vraag dan ook: ‘Is het mogelijk dat Cliteur zich op dictatuur zou beroepen?’. In dit geval kan ik aanwijzen dat hij dit doet. Het wil namelijk dat nog geen jaar geleden Cliteur zich daarover uitliet. Dat vond plaats in een gesprek over de verschrikkelijkheden, die zich op grond van de islamitische religie in het Midden Oosten voordoen. Cliteur beveelt daar aan president Bashar al-Assad in het Syrische conflict te steunen, omdat anders de wanorde zich naar Europa dreigt te verspreiden (de Volkskrant van 2 oktober 2015). Hier wordt de hulp ingeroepen van een dictator die chemische wapens in de strijd inzette en zich een ‘ijselijke’ escalatie in Aleppo permitteert . Is Cliteur, die toch in vrijheid gelooft, helemaal van het pad afgeweken? Ik denk het niet. Als adept van ondermeer de politiek filosoof en econoom Friedrich Hayek (1899-1992) heeft hij juist goed opgelet. Hoe zit dat?

Hij zoekt bijvoorbeeld in 1989 (in zijn proefschrift) bij Hayek steun voor de visie die hij verdedigt. Laat dezelfde Hayek als econoom evenwel het regime van Chileense generaal Pinochet in de jaren 1970-1980 behulpzaam zijn geweest (zoals door het vormen van een denktank) om economen klaar te stomen om Chili tot een vrije markteconomie te transformeren. Hayek had overigens wat met dictatoren. In 1962 had hij al de Portugese dictator Salazar een van zijn boeken toegezonden [bron: Wikipedia].

Is het niet tegenstrijdig voor een aanhanger van vrijheid om dictatoren bij te staan? Neen, moet Hayek hebben gezegd: ‘Ik ben geheel tegen dictatuur. Maar dictatuur kan nodig zijn in een transitieperiode. […]’. Sommige politiek filosofen die de mond vol hebben over vrijheid, zoals Hayek met zijn The Road to Serfdom (1944), kijken er aldus tegenaan. De laatst genoemde tekst leert, dat het gaat om een vrijheid die gerelateerd is aan de onderdrukking van de massa (het proletariaat), concludeert de Franse econoom en historicus Eric Stemmelen die het neoliberalisme fileert. In de hoek waar ik Cliteur in 2015 terugvond, blijkt hij al heel lang gezeten te hebben en dan denk ik dus niet alleen aan de Edmund Burke stichting.

Thom Holterman

[De twee cartoons in de tekst zijn ontleend aan het Franse satirische weekblad Charlie Hebdo nr. 1260 van 14 september 2016.]

Advertentie