Anarchisme, Marktwerking En Het Afschudden Van Neoliberale Veren

Het nieuwe nummer van het anarchistische kwartaalblad Buiten de Orde (BdO) – nr. 4, 2016 – omvat een mix van informatie over anarchisme in ontwikkeling waar je dat niet zo snel zou verwachten (Birma, Turkije, Syrië) en over anarchisme in discussie (zoals aandacht voor het IFA-congres 2016; anarchisme en zionisme). Daarnaast staat het thema ‘marktwerking’ in het volle licht. Het is niet een onderwerp dat je snel in een anarchistisch tijdschrift verwacht, maar ten onrechte. Laten we namelijk niet vergeten dat anarchisme ook omvat ‘kritische theorie’ en daarin past naadloos aandacht voor economie, in het bijzonder de economie die zonder meer destructief is. Wat is in dat geval mooier dan het ontmaskeren van fabels, zoals die van de ‘onzichtbare hand’ (Gods)!

Afschudden neoliberale veren

Door een econoom die de Engelse econoom Adam Smith (1723-1790) heeft bestudeerd, heb ik mij eens laten vertellen dat Smith slechts eenmaal in zijn Wealth of Nations het over de ‘invisible hand’ heeft. Vervolgens zijn de meeste economen elkaar gaan napraten rond die beeldspraak, zonder Adam Smith zelf ooit te hebben gelezen. Veel van wat door hen over ‘marktwerking’ en de evenwicht-zoekende kracht wordt beweerd, berust dan ook op ‘van horen zeggen’ en ‘geloof’ – in ieder geval heeft het niets met wetenschap van doen (verificatie, falsificatie). Natuurlijk, de wiskundige formules vliegen om je oren en laten anders lijken, maar die formules zijn zelf weer gebouwd op onbewezen dan wel op gefalsifieerde hypotheses. Jammer voor de werkelijkheid smalen dan economen van het type Hayek en Friedman (de neoliberale goden). Je kan dit alles ook op een andere wijze formuleren en daarvoor is het lezen in BdO van de samenvatting van een werk van de econoom Karl Polanyi (1886-1964) nuttig. Het artikel draagt als titel ‘De utopie van de zelfregulerende markt’ (p. 60-63) en is van de hand van Kees Provincie.

Het thema marktwerking opent evenwel met het artikel ‘De neoliberale veren afschudden’ van Mariama Cromer. Hoe meer mensen de valsheid van de neoliberale veronderstellingen inzien, hoe groter de kans dat er een brede beweging voor verandering komt, spreekt zij als hoop uit. Binnen dit thema valt ook de verduidelijking van het verschil tussen anarchisme en anarcho-kapitalisme. In het Nederlandse taalgebied gaat het dan om het verschil tussen ‘libertair’ (anarchisme) en ‘libertarisch’ (anarcho-kapitalisme). Overigens bestaat er in de USA dan weer het deel-onderscheid linkslibertarisch en rechtslibertarisch. Opmerkelijk is dat beide laatste groepen bijvoorbeeld wel gebruikmaken van teksten van de Amerikaanse econoom en politiek filosoof Murray Rothbard (1926-1995), naar wie Peter Storm dan ook in zijn bijdrage verwijst. Maar de linkslibertariërs noemen zich ook ‘socialistisch’ en huldigen gemeenlijk een antimilitaristische visie. Ja, verwarrend allemaal, maar Peter Storm ziet kans toch verheldering te bieden.

Zelfgekozen horizontale samenwerkingsverbanden

Wie aan de ene kant de mystificerende werking van de ‘invisible hand’ afwijst, moet aan de andere kant natuurlijk niet zelf een dergelijke werking introduceren. Soms heeft het er wel wat van dat dit in anarchistische teksten gebeurt. Een graag gebruikte terminologie is die van zelfsturende groepen, zelfbestuur, evenwicht-zoekend. Toch is hier geen sprake van een onzichtbare hand (laat staan God zelf). Het verwijst steeds naar de afwijzing van verticaal gerichte opdrachtstructuren ten gunste van de instelling van horizontaal gerichte samenwerkingsverbanden – vrij gekozen door hen die samen willen werken. In dat geval wordt het bestaan van organisatorische kwesties erkend, die om oplossing vragen. Ik heb de indruk dat de bijdrage van Hadrian Ferran daar aandacht voor vraagt onder de titel ‘Vrije markt communisme’. Een markt zo zegt hij ‘is immers niets meer dan een organisatieprincipe van distributie (…)’. Niks de ingreep van God dus!

Zoals opgemerkt is er in BdO een uitvoerig verslag opgenomen, gemaakt door Tommy Ryan, van het congres van de ‘Internationale van Anarchistische Federaties’ (IFA) (Frankfurt, augustus 2016; p. 10-14). Na afloop van dat congres is er door de Italiaanse Anarchistische federatie nog eens nagedacht over globalisering en uitbuiting. Dat past mooi bij het thema ‘marktwerking’, reden waarom de Italiaanse zienswijze in de vertaling van Jan Bervoets is opgenomen (p. 68-70).

Als de rest van de wereld het nog niet begrijpt, roept ze zelfdestructie over zich af en wel zonder onzichtbare hand.

Thom Holterman

Buiten de orde, nr. 4, 2016, 72 blz., prijs 2,50 euro.

Advertentie