Goodman Kroniek 1. Een Utopist?

Wanneer ik kennis ging dragen van het werk van Paul Goodman (1911-1972) kan ik niet met nauwkeurigheid terughalen. In ieder geval maakte ik gebruik van een aantal teksten van hem in mijn eerste boekje getiteld, Andere staatsopvatting, Een anarchistisch syndroom (Deventer, 1975). Mijn belangstelling voor tijdschriften, brochures, boeken wat anarchisme aanging, was in die tijd Duits- en Engelstalig gericht. Het is dus niet vreemd dat ik mij ook van bediende Colin Ward en diens tijdschrift Anarchy, waarin regelmatig wel iets van of over Goodman verscheen. Dat zal allemaal ongetwijfeld invloed op mij hebben uitgeoefend.

Kijk ik met genoegen terug? Er speelt zeker wel een snuifje nostalgie mee, maar eigenlijk is het vooral een bitter genoegen. Hoe de wereld er heden ook veranderd uitziet, daar waar Paul Goodman en vele anderen in hun tijd voor en tegen streden, dat is nog geen bliksem veranderd. Neen er is geen Vietnam-oorlog meer, we hebben Syrië en anders wel andere landen in het Midden- en Verdere Oosten waar oorlog wordt gevoerd. Het ‘nette’ gespuis heeft andere namen, maar hun parasitaire gedrag is door de tijd hetzelfde gebleven. De wapenhandel tiert welig en het wapentuig wordt in die ‘moderne’ oorlogen getest op zijn bruikbaarheid: de vernielkracht is groter dan ooit. We spreken, zoals in de voorbije tijd onder Eisenhower (Republikein), niet meer over het militair-industrieel complex maar het is er, onder Obama (Democraat) en nu Trump (Republikein), nog wel en doet vooral dankzij Deach (Islamitische staat) goede zaken. Wie Paul Goodman leest, krijgt wel oude voorbeelden onder ogen, maar men heeft weinig fantasie nodig om daar vrijwel onmiddellijk moderne voorbeelden voor in de plaats te zetten… Wie is die man?

Duizendpoot of…

Colin Ward (onder zijn pseudoniem John Ellerby) laat hem in Anarchy 11 (1962) aan het woord: “Ik ben heftig gekritiseerd als een ‘ongeletterde’ die over heel veel onderwerpen denkt te kunnen schrijven, over sociologie en psychologie, verstedelijking en technologie, opvoeding, literatuur, esthetica en ethiek. Het is waar dat ik niet veel weet, maar het is onjuist om te zeggen dat ik over veel onderwerpen schrijf. Ik doe dat over slechts één, mensen zoals ik ze ken in hun eigen menselijke omgeving.

Wat ik niet doe, is hen zien in opgedeelde vakken die een verspreid gebied van verschillende disciplines kenmerken. Als je onderscheidend spreekt over hun groepsgedrag of hun individueel gedrag, hun omgeving of karakters, hun bezigheden of hun gevoeligheid, wel dan verlies je waarover je spreekt. Wat ik echter zie, is gemeenschap en dwarsliggende gemeenschap, cultuur en barbarij, idealistisch streven en angstige berusting; en dit alles in conflict en beweging”.

                                          Paul Goodman

Zoals bij veel mensen van wie de horizon erg breed is, is die van Goodman sterk gegrond in tijd en plaats. De plaats is New York. De tijd is heden, zo geeft Colin Ward aan. Dus is het volgens hem een tweede natuur van de gebroeders Goodman, Paul en de architect Percival, dat zij hun verreikende Communitas (1947) besluiten met een ontwikkelingsplan voor de rivierkant van New York. Voor Paul resulteert dat in zijn Growing Up Absurd (1960) om kwesties van huisvesting, opvoeding, criminaliteit in zijn stad te bespreken en om in zijn Utopian Essays (1962) een plan op te nemen om auto’s te weren in Manhattan.

De tijd is nu en deze ‘utopische’ denker merkt op dat “ik in staat lijk alleen te schrijven over praktische, vindingrijke middelen…Mijn manier van het schrijven van een boek over sociale theorie is het uitvinden van gemeenschapsplannen. Mijn psychologie is een criticisme. Een discussie over de menselijke natuur is een programma voor een pedagogisch handboek over therapeutische oefeningen. Een literatuurstudie is een boek voor praktische en politieke hervorming”, citeert Ward.

En hoe zien de Goodman broers een gemeenschapsplan, als een blauwdruk soms? Verre van dat. Het is geen lay-out van straten en huizen. Het is als een uitwendige vorm van een voortgaande beweging. Het lijkt meer op een choreografie van een samenleving in beweging en in rust, een arrangement voor de samenleving om zijn gebruiken en idealen uit te leven en zijn werk te doen, zichzelf sturend of gestuurd worden (…); wat belangrijk is, is dat er beweging in blijft (…).

Utopist of…

In Anarchy 37 (1964) is van Paul Goodman een inleiding over stadsplanning aan te treffen (‘Lapse of Community’) gehouden in het kader van een seminar over stadsplanningsociologie. Bij die tekst zit ook een verslag van de discussie met studenten. Daaruit licht ik één vraag en antwoord.

Student: ‘U bent een utopisch denker genoemd op grond van het feit dat uw voorstellen niet uitvoerbaar zijn. Wat stelt u voor om die voorstellen toch gerealiseerd te krijgen?’.

Paul Goodman: ‘Als je ze al wilt realiseren, dan zal dat met de nodige druk moeten gebeuren. Dit betekent dat je de eenheid waarop je druk wilt uitoefenen, de kleine lokale eenheid moet zijn om zo tot uitvoering trachten te komen. Wil je bijvoorbeeld decentralisatie van de stad bevorderen, dan is de locatie het wijkgebouw, de school, de wijk waarop je druk moet uitoefenen, niet op het verkiezingsdistrict’.

In een nummer van Anarchy van een paar jaar later (nr. 85, 1968) komt de kwestie van de utopie opnieuw aan de orde. Goodman legt dan uit geen utopist te zijn in de gebruikelijke zin. Hij zegt: ‘Ik heb geen groot vooropgezet plan over hoe de wereld eruit moet zien, om dat vervolgens op te leggen aan anderen als zou dat van hen zijn; ik denk dat dit fascisme zou zijn. Mij gaat het meer om praktische voorstellen, waarom ik mijzelf ook meer als pragmaticus zie. Maar ook in dat geval is toch vaak de reactie: dat is ‘utopisch’. En als dat valt, wil dat zeggen: they don’t want to do it!’.

Thom Holterman

 

Advertentie