De ZAD. Een Verhaal Over Commons

 

Bij de stormloop op 9 april 2018, op de ZAD (zone à défendre) in de omgeving van Nantes (Frankrijk), waren ongeveer 2500 Franse politiemensen betrokken. De ZAD was oit opgezet om te voorkomen dat in dit van oorsprong land- en tuinbouwgebied een groot vliegveld gebouwd zou worden (over de ZAD in het Nederlands, klik HIER). Gedurende de loop van vele jaren werd de ZAD een ecologisch autonome zone, te zien als een poging de ‘commons’ te laten herleven (‘commons’, gemeenschappelijk gedeeld en beheerd gebied; hoeft niet alleen land te zijn, maar bijvoorbeeld ook viswater). Sinds de verspreiding van het moderne kapitalisme over de hele wereld, zijn de commons namelijk opgeheven of worden met vernietiging geconfronteerd. Maar er worden ook steeds weer nieuwe ingesteld en verdedigd…

Op de site van de Amerikaanse anarchist Robert Graham trof ik een samenvatting aan van een stuk van John Jordan over de politionele stormloop. De beschouwing van Jordan confronteert twee ideologische onderwerpen die hierbij een rol spelen: neoliberalisme versus ecologische gemeenschap. Hieronder volgt de vertaling van de samenvatting bij Robert Grahamte vinden.

John Jordan:[…] ex TV-persoonlijkheid Nicolas Hulot, nu Franse minister van Milieutransitie, belast met de zad-zaak sinds de verkiezingen van Marcron, wordt speciaal in het presidentiële vliegtuig naar Nantes gevlogen. Na de ontmoeting met ons geeft hij een persconferentie in de paleiszaal van de prefectuur. Aan de harde lijn van de regering wordt vastgehouden: het primaat van eigendomsrechten en marktwezen regeert. Er zal er geen algemeen of collectieve contract voor het zad-land worden overeengekomen. Aan percelen grond zullen voor de 23ste individuele namen moeten hangen, anders wordt men geconfronteerd met uitzettingen. In een retorische taalgebruik eindigt Nicolas Hulot met: ‘ecologie is geen anarchie’.

Niet verwonderlijk voor een man als Hulot wiens ‘ecologie’ bestaat uit het bezitten van zes auto’s, het ondertekenen van vergunningen voor olie-exploratie en het ondersteunen van de nucleaire stortplaats in Bure (Frankrijk). Hij is gewoon het ‘eco-masker’ voor Macron’s ‘maak de planeet weer groot’, een vorm van autoritair neoliberaal groen kapitalisme. Maar uit zijn verklaring blijkt zijn absolute onwetendheid over de geschiedenis van zowel het ecologische als het anarchistische denken.

Veel van de eerste theoretici van ecologisch denken waren anarchisten. Élisée Reclus, een wereldberoemde geograaf en schrijver, wiens prachtige idee dat de mens gewoon is ‘de natuur die zich bewust wordt van zichzelf’, vocht op de barricades van de Parijse Commune 1871. Geograaf Peter Kropotkin ook al uit de 19de eeuw, jarenlang in de gevangenis gezeten en in ballingschap gegaan vanwege zijn politieke opvattingen, was in wetenschappelijke kringen bekend als een vroege voorvechter van het idee dat evolutie niet alleen een concurrerende strijd van ‘rode tanden en klauwen’ is, maar tegelijk ook van samenwerking. Dat noemde hij wederzijdse hulp. Vanaf de jaren vijftig bracht de Amerikaanse politieke filosoof Murray Bookchin (1921-2006) ecologie en anarchie samen. Nu is hij vooral bekend vanwege de invloed die hij heeft op de Koerden om een staatloze vorm van gemeentelijk confederalisme op te bouwen (wat plaatsvindt op het autonome grondgebied van Rojova – Noord-Syrië).

De kern van zijn Sociale Ecologie is het idee dat de mens de natuur domineert en vernietigt omdat wij onszelf domineren. Om een ecologische ineenstorting te voorkomen, moeten we alle hiërarchieën opruimen – man boven vrouw, oud boven jong, wit boven zwart, rijk boven arm. Volgens Bookchin moet onze grootste les uit de natuur  zijn, dat we het idee van verschil loslaten en het concept van veel kleinschalige organische samenlevingen, van eenheid in verscheidenheid, herwinnen. Diversiteit is de basis van alle biologische systemen. Hij zag een wereld voor zich die communistisch noch kapitalistisch zou zijn en die hij ‘communalistisch’ noemde. ‘De poging om het ecologische principe van eenheid in verscheidenheid te herstellen’, schreef hij, ‘is een sociale inspanning op zichzelf geworden – een revolutionaire inspanning die de gevoeligheid moet herschikken om de echte wereld te herschikken’. Voor hem was de doorslaggevende kwestie van de samenleving, om Rosa Luxemburg’s leuze ‘Socialisme of barbarij’ te herdefiniëren: ‘Anarchisme of uitsterven’.

Als we echt in een ecosysteem leven, wordt het duidelijk dat het leven geen controlecentrum heeft, geen hiërarchie, geen leiders of bazen, geen regeringen of presidenten. Elke vorm van leven is een zelforganiserende vorm van commons – diep verbonden en onderling afhankelijk, altijd wisselend, altijd ingebed en verstrikt – van de cellen in je vingers tot wormen in je tuin, van de bomen in het bos van Roanne tot de bacteriën in je darmen. Zoals bioloog en cultuurtheoreticus Andreas Weber zegt, zijn alle levensvormen ‘voortdurend bemiddelende relaties – relaties die een materiële kant hebben, maar ook altijd betekenis belichamen, een gevoel van leven en het idee bij een plaats te horen’. Hoe meer we de levende wereld in al zijn complexiteit observeren, hoe meer we in staat zijn om te begrijpen hoe we ‘commoners’ kunnen worden, hoe we echt een plaats kunnen bewonen en zien dat de scheiding tussen het individu en het geheel een fictie is.

‘In de ecologische commons’ schrijft Weber ‘staat een veelheid van verschillende individuen en verschillende soorten in verschillende relaties met elkaar – concurrentie en samenwerking, partnerschap en roofzuchtige vijandigheid, productiviteit en vernietiging. Al deze betrekkingen zijn echter gebaseerd op een hoger principe: Alleen gedrag dat de productiviteit van het hele ecosysteem op lange termijn mogelijk maakt en de zelfproductiecapaciteiten niet onderbreekt, zal overleven en zich uitbreiden. Het individu kan zichzelf alleen realiseren als het geheel zichzelf kan realiseren. Ecologische vrijheid gehoorzaamt aan deze basisvereiste’.

En dus echt vrij zijn is niet een individu te zijn, dat in staat is om vrij van beperkingen te opereren, maar gebonden zijn aan heilzame relaties met mensen en habitats (leefomgevingen), relaties die je materieel en psychologisch voeden. Zonder een verband met je eten, zal je verhongeren, zonder banden met geliefden, zal je verpieteren. We zijn vrij omdat we verbonden zijn. Vrijheid is niet het doorbreken van onze ketens, maar het veranderen in levende wortels en aderen die ons verbinden, delen, samenvloeien en ons in staat stellen te veranderen en samen te evolueren.

Protesters react as they gather during the evacuation operation by French gendarmes in the zoned ZAD at Notre-Dame-des-Landes, near Nantes, France, April 11, 2018. REUTERS/Stephane Mahe

Sinds het opgeven door de Franse regering van de bouw van de luchthaven bij Nantes, is het samen veranderen op de ZAD een zeer pijnlijk proces geweest. Op de ZAD was het vaak een gevecht tussen twee groepen. Aan de ene kant degenen onder ons die het terrein proberen te ‘lezen’ en iets nieuws probeerden uit te vinden. Dat was vaak rommelig en hybride maar paste toch bij de situatie waarin we ons bevonden. Aan de andere kant trof men degenen onder ons die een zuiver radicale positie willen behouden, meer gebaseerd op ideeën en ideologie dan op de complexiteit van het huidige moment, het hier en nu, de krachten die we wel en niet hebben. In 1968 vroeg Bookchin: ‘Wanneer beginnen we te leren van wat geboren wordt in plaats van wat sterft?’ Het is een vraag die vandaag de dag nog net zo relevant is op de ZAD.

John Jordan, april 2018 (vertaling Thom Holterman)

[Beeldmateriaal ontleend aan de site van Robert Graham.]

Advertentie