Situationisten En Nieuwe Actievormen Tegen Politiek en Kunst: De Omkering. ‘Internationale Situationniste’ (V)

De situationisten hielden zich bezig met het op fundamentele wijze critiseren van bestaande maatschappelijke praktijken en zij formuleerden voorstellen hoe die praktijken te slopen. Zij gaven op onregelmatige momenten het tijdschrift Internationale situationniste(IS) uit (1957-1969). Een tijdje terug kreeg ik de vertaling uit het Frans in handen van een aantal artikelen gepubliceerd in dat tijdschrift. Ik selekteerde er enkele en bewerkte die. Inmiddels heb ik vier ervan gepubliceerd. Hier volgt het vijfde stuk. Het is geschreven door René Viénet en opgenomen in IS nr. 11, 1967, p. 32-36. ‘Tot nog toe waren wij’, schrijft hij, ‘vooral gehecht aan de subversie door het gebruik van vormen en categorieën die overgeleverd waren door de revolutionaire strijd van voornamelijk de vorige eeuw. Ik stel voor dat wij de uitdrukkingsvormen van onze verzet uitbreiden met middelen die het aan elke verwijzing naar het verleden ontbreekt. Het gaat er evenwel niet om de vormen met behulp waarvan wij strijd gevoerd hebben op het traditionele terrein van de opheffing van de filosofie, van de verwerkelijking van de kunst en van de afschaffing van de politiek op te geven. Het gaat erom het werk van het tijdschrift Internationale situationniste af te maken dààr waar zij nog niet actief is’. Aldus leidt Franse situationist René Viénet zijn bijdrage in. Viénet is sinoloog, filmer, uitgever en vertaler; hij behoorde tot de situationisten van 1963-1971. [ThH].

 

Verkondiging op de rode bank

 

Een groot gedeelte van de proletariërs is zich ervan bewust geen macht te hebben over het gebruik van hun leven. Zij drukken dit evenwel niet uit in de taal van het socialisme of van de voorbije revoluties.Laten we in het voorbijgaan spuwen op de studenten die basis-activist geworden zijn van splintergroepjes die zichzelf als een massapartij beschouwen. Zij durven soms te beweren dat de Internationale situationniste onleesbaar is voor arbeiders, dat het gebruikte papier te glanzend is om in de heuptas te stoppen en dat zijn prijs geen rekening houdt met het minimumloon. Degenen die het meest consequent zijn ten opzichte van zichzelf, verspreiden dus, op stencil, het beeld dat zij zich vormen van het bewustzijn van een klasse waarin zij verwoed hun Jan de Arbeider lopen te zoeken. Zij vergeten onderwijl dat als de arbeiders revolutionaire literatuur lazen, zij bereid waren dit duur te betalen, zelfs méér dan de prijs voor een plaats in het volkstheater, en dat als de lust hen daartoe opnieuw zou overvallen zij niet zullen aarzelen om twee of drie keer méér te betalen om zich Planète [was een Frans tijdschrift; 1961-1972] aan te schaffen. Maar wat deze critici van de typografie vooral negeren, is dat de zeldzame individuen die hun bulletins kopen precies diegenen zijn die over de weinige referenties beschikken om ons bij de eerste blik te begrijpen, en dat hetgeen zij schrijven volkomen onleesbaar is voor de anderen.

Enkelen zijn nog steeds van mening dat het mogelijk zou zijn, met een stijl die de stijl van de lagere school parodieert, op papier gedrukt dat geplakt wordt op de dakgoten zoals de advertenties voor huurappartementen, om de betekenis en de betekenaar van hun slogans te laten samenvallen. Maar die enkelen weten dan ook niets af van het succes van de graffiti in de WC’s, vooral die van de café’s. Wij zien hier wat wij niet moeten doen. Het gaat er ons om de theoretische kritiek van de moderne maatschappij te verbinden met de kritiek van de daad van dezelfde maatschappij. Onmiddellijk, door de voorstellen zèlf van het spektakel te verdraaien, zullen wij de redenen geven van de opstanden van vandaag en van morgen.

 

Vind je het normaal dat ze tegen je liegen?

 

Ik stel voor dat wij ons toeleggen op:

Het experimenteren van de détournement, de omkering in foto-romans, van zogenaamde pornografische foto’s, en dat wij hun waarheid ronduit afbuigen door er echte dialogen van te maken. Deze operatie zal de subversieve tekstballonnetjes doen openspringen die spontaan, maar min of meer bewust, ontstaan en zich even snel oplossen bij degenen die ernaar kijkt. In dezelfde geest is het tevens mogelijk door middel van tekstballonnen alle publiciteitsaffiches te verdraaien; in het bijzonder die van de metro, die opmerkelijke scènes bevatten. (zie hierboven)

De aanmoediging van de guerilla in de massa-media; belangrijk verzetsmiddel, niet enkel in het stadium van de stadsguerilla, maar ook in een eerder stadium. Deze weg werd geopend door die Argentijnen die de commandopost van een befaamd dagblad belegerden en aldus hun eigen instructies en slogans lanceerden. Het is mogelijk om nog een tijdje te profiteren van het feit dat radio- en televisiestudio’s niet bewaakt worden door het leger. Op een meer bescheiden niveau kan elke radio-amateur, zonder al te veel kosten, op het niveau van de wijk, storingen veroorzaken of zelf uitzenden; de beperkte grootte van de noodzakelijke apparatuur staat een zeer grote mobiliteit toe, en kan aldus ontsnappen aan de positiepeilingen. In Denemarken heeft enkele jaren geleden een groepje K.P.-dissidenten haar eigen piratenradio gehad. Valse uitgaves van dit of dat tijdschrift kunnen bijdragen aan de verwarring van de vijand. Deze lijst met voorbeelden is om evidente redenen vaag en kort gehouden.

De illegaliteit van dergelijke acties verbiedt aan elke organisatie die niet voor de klandestiniteit gekozen heeft een samenhangend programma op dit terrein op te stellen, want het maakt de vorming van een specifieke organisatie in haar schoot noodzakelijk; hetgeen niet mogelijk is (en doeltreffend kan zijn) zonder zich in afdelingen op te delen, dus zonder hiërarchie, enz. In één woord, zonder zich te begeven op het glibberige pad van het terrorisme. We dienen hier veeleer te verwijzen naar de propaganda van de daad, dat een heel andere werkwijze voorstaat. Onze ideeën leven in ieders hoofd – dat is alom gekend – en om het even welke groep zonder enige binding met ons, enkele individuen die zich voor die gelegenheid bij elkaar aansluiten, kunnen voortbouwen op de formules die elders door anderen ontwikkeld werden en kunnen ze verbeteren. Dit niet gezamenlijk geplande actiemodel kan geen definitieve omwentelingen bewerkstelligen, maar kan wel op een nuttige manier kracht zetten achter de bewustwording die daarbij optreedt. Overigens gaat het er niet om ons bezig te houden met het woord illegaliteit. Het merendeel van de acties op dit terrein kan geenszins de bestaande wetten overtreden. Maar de angst voor dergelijke interventies zal de krantendirecteuren ertoe brengen geen vertrouwen te hebben in hun drukkers, die van de radio’s in hun technici, enzovoort in afwachting van de uitvaardiging van specifieke repressieve teksten.

Het uitwerken van situationistische strips en filmen

De stripverhalen vormen de enige werkelijk volkse literatuur van deze eeuw. Idioten die getekend werden door hun schooljaren hebben onophoudelijk daarover uitgeweid; maar het is niet zonder enig onbehagen dat ze de onze zullen lezen en verzamelen. Zij zullen hen ongetwijfeld kopen om te verbranden. Wie zal niet ogenblikkelijk gevoelen hoe gemakkelijk het is, in onze doelstelling om ‘de schaamte nog beschaamder te maken’, om bijvoorbeeld de Straat van de Hoop nr 13 om te vormen tot Laan van de Wanhoop nr 1, door op de achtergrond enkele bijkomende elementen te integreren, of door eenvoudigweg de tekstballonnen te veranderen. Men ziet hieraan dat deze methode het tegenovergestelde doet dan de Pop Art, die de strips in stukjes opdeelt. Onze methode beoogt daarentegen aan de strips hun aanzien en inhoud terug te geven.

De realisatie van situationistische filmen. De film, die het nieuwste en ongetwijfeld meest bruikbare expressiemiddel van onze tijd is, is bijna driekwart eeuw ter plaatse blijven trappelen. Laten we, om het kort te houden, zeggen dat zij inderdaad de 7-de kunst geworden is, zo zeer bemind door cinefielen, door filmclubs, door ouderverenigingen. Voor ons gebruik is de cyclus beëindigd (Ince, Stroheim, enkel Age d’or, Citizen Kane en M. Arkadin, de lettristische films); zelfs indien er bij de buitenlandse distributeurs of in de cinematheken nog bepaalde meesterwerken te vinden zouden zijn, maar van een klassieke en recitatieve makelij. Laten we ons het gestamel van deze nieuwe schriftuur eigenmaken; laten we ons vooral de meest volkomen, de meest moderne voorbeelden eigen maken, die welke ontsnapt zijn aan de artistieke ideologie veeleer dan de Amerikaanse B-series: de nieuwsbeelden, de aankondigingen, en vooral de reclamefilm.

De reclamefilm, die in dienst staat van de waar en van het spektakel – dat is het minste wat men ervan kan zeggen – en vrij is in haar middelen, heeft de basis gelegd van wat Eisenstein beoogde toen hij erover sprak de Kritiek van de Politieke Economie of de Duitse Ideologie te verfilmen.

Ik maak me sterk om ‘De ondergang en de val van de spectaculaire wareneconomie’ te verfilmen op de wijze, die rechtstreeks verstaanbaar is voor de proletariërs van Watts die niets afweten van de begrippen die in de titel vervat zijn. En deze nieuwe vormgeving zal er ongetwijfeld toe bijdragen om de ‘geschreven’ uitdrukking van deze problemen uit te diepen en te verscherpen; hetgeen we kunnen verifiëren door bijvoorbeeld de film ‘Oproep tot moord en losbandigheid’ te draaien alvorens zijn equivalent in het tijdschrift te schrijven, zoals ‘Verbeteringen aan het bewustzijn van een klasse die de laatste zal zijn’.

De film leent zich, naast andere mogelijkheden, bijzonder goed tot de studie van de huidige tijd als historisch probleem, tot de ontmanteling van de vervreemdingsprocessen. De historische realiteit kan ongetwijfeld enkel maar bereikt, gekend en gefilmd worden in de loop van een complex proces van mediaties die het bewustzijn toestaat een moment in het andere te herkennen, zijn doel en zijn actie in het lot, zijn lot in zijn doel en zijn actie, zijn eigen essentie in deze noodzaak. Een mediatie die moeilijk zou zijn indien het empirische bestaan van de feiten zelf reeds geen gemediatiseerd bestaan zou zijn. Die neemt namelijk enkel een schijn van onmiddellijkheid aan in de mate dat, en omdat, enerzijds het bewustzijn van de mediatie ontbreekt, en anderzijds de feiten onttrokken zijn aan de bundel van hun determinaties. Die werden immers geplaatst in een kunstmatig isolement en slecht verbonden met de montage in de klassieke film.

Het is deze mediatie die ontbrak, en noodzakelijkerwijze moest ontbreken in de pre-situationistische film, die is blijven stilstaan bij de zogenaamde objectieve vormen, bij de heropname van politiek-morele concepten, zij het bij het recitatieve van het schoolse type met al zijn hypocrisieën. Dat is veel gecompliceerder dan om als film te zien – hetgeen banaal kan klinken. Maar Godard, de beroemdste van alle Zwitserse pro-chinezen, zal dat nooit kunnen begrijpen. Hij zal zeer goed, zoals we dat van hem gewend zijn, het voorgaande kunnen opnemen – dat wil zeggen in het voorgaande een woord, een idee zoals dat van de reclamefilms toeeigenen –, hij zal nooit iets anders kunnen doen  dan kleine nieuwigheden die hij elders pikt opschudden, beelden of veelgebruikte woorden van het moment, en die met stellige zekerheid een weerklank hebben, maar een weerklank die hij niet kan vatten (Bonnot, arbeider, Marx, made in USA, Pierrot le Fou, Debord, poëzie, etc). Hij is inderdaad een kind van Mao en van Coca-Cola.

Met film kan alles uitgedrukt worden, net als een artikel, een boek, een pamflet of een affiche. Daarom is het dat we voortaan moeten eisen dat elke situationist in staat moet zijn een film te draaien, even goed als een artikel te schrijven (zie bijvoorbeeld Anti-public relations, nr 8, p 59). Niets is te mooi voor de zwarten van Watts.

René Viénet

In: Internationale situationniste, nr. 11, oktober 1967, p. 32-36.

[Vertaling uit het Frans; bewerking Thom Holterman.]

[Karikaturen ontleend aan de Rotterdamse dichter en illustrator Manuel Kneepkens.]

Advertentie