Over Virus-perikelen, Biomacht, Veganisme. Het Kapitalisme De Wereld Uit

‘Blijf binnen, wij zorgen voor alles’, zegt Macron op de voorkant van het mei-nummer van Le Monde libertaire (LMl; nr. 1817, 2020). De Nederlandse minister-president Hendrikus Colijn zei ooit iets dergelijks in het echt: ‘Gaat u maar rustig slapen’. Dat was in een tijd van politieke spanningen in 1936 in Europa. U begrijpt: van politici moet u het hebben…

 

Virus-perikelen

Dat er in dit nummer van LMl aandacht aan de perikelen rond Covid-19 besteed wordt, ligt voor de hand. Politiek gezien gaat het namelijk om meer dan een medische kwestie. De politieke macht rond Macron is uit op een ‘Nationale unie’, waarbij het patriotisme het menu van de Franse lockdown uit maakt: ‘militarisering’ van de actuele gezondheidszorg tegen de epidemie! Daarover gaat een van de artikelen in de categorie ‘Strijdtoneel’.

Dit is niet los te zien van de bijdrage getiteld ‘De staat tegen de publieke dienst’, want met staatsmacht in de hand hebben de neoliberale politieke fracties de publieke dienst de nek omgedraaid. In dit nummer komt ook de vraag aan de orde hoe religieuzen over het virus denken. Van sommige christenen tot sommige moslims kom je onthutsende zaken tegen: ‘Natuurlijke catastrofes kunnen alle gerelateerd zijn aan straf voor onze zonden’ (dominee dicht bij Trump); ‘Het virus is het wapen van God om de ontrouwen te vernietigen’ (met een verwijzing naar een vers in de Coran). Religie blijft een ellende, zoals ook in de AS 172 (winter 2010) duidelijk werd gemaakt. De bijdrage in LMl  die als oproep dient: ‘Zich bevrijden! De religies tegen vrouwen’ vult dat nog eens aan.

Ineenstorting ofwel collapsologie

Pierre Sommermeyer heeft over dit onderwerp voor LMl een serie gemaakt. In het onderhavige nummer treft men deel 3 aan (het vierde deel verschijnt in een van de volgende nummers). De collapsologie (van ‘collaps’, ineenstorting) houdt zich bezig met het ineenstorten van de industriële maatschappij of van de menselijke beschaving. Een boek daarover dat regelmatig in Franse teksten wordt aangehaald (en bekritiseerd), is van Pablo Servigne en Raphael Stevens, Comment tout peut s’effondrer. Petit manuel de collapsologie à l’usage des générations présentes (2015).

Servigne (bioloog en agrarisch ingenieur) en Stevens (adviseur ecologie) ontleden daarin de bronnen van een mogelijke instorting en zij stellen een interdisciplinair overzicht samen over dit ingewikkelde onderwerp. Zij noemen dit ‘collapsologie’. Zij zien de ineenstorting als de horizon van onze generatie, aldus het nawoord van Yves Cochet (Franse oud-minister van Milieu) en vatten het tegelijk op als het begin van haar toekomst. Daar zit natuurlijk een tegenstrijdigheid in zou ik zeggen, want voor een werkbare horizon heb je het heden als springplank nodig en is die niet door de instorting weggevaagd? Wat je onderwijl wel ziet gebeuren is dat overheden dankbaar van de situatie gebruik van maken door hun macht over mensen uit te breiden, wat we tegenkomen in de ontwikkeling van de uitzonderingstaat en de bewakingsmaatschappij.

In Frankrijk worden mensen zelfs de ‘natuur’ ontzegd. Je krijgt dan een bewakingsmaatschappij tot in het absurde. Daarover gaat een Franstalig verslag. Er is in te lezen wat wordt bewaakt en waar bewaking is ingezet door politie te paard, op ‘off the road’ motorfietsen, met helikopters, drones om zelfs een eenzame wandelaar te kunnen ‘snappen’;  voor dat verslag, klik HIER , ook voor mensen die het Frans niet machtig zijn: de begeleidende foto’s verklaren zichzelf.

Biopouvoir

                   Biomacht in eigen hand

De libertaire geograaf Philippe Pelletier pakt de corona-kwestie geheel anders aan. Hij concentreert zijn bijdrage getiteld ‘Staatsmacht en biomacht’ op een specifieke machtsrelatie. Hij doet dit vanwege de draconische maatregelen die uit de kast worden gehaald door overheden als ze de mogelijkheid hebben om een ‘catastrofe’ te bestrijden. De feitelijke situatie moet natuurlijk eerst tot ‘catastrofe’ gedefinieerd worden. Bij Covid-19 hebben we gezien, dat overheden daarvoor ruim de tijd kunnen nemen. De Franse minister van Gezondheid zei op 24 januari 2020 nog dat ‘het’ in Europa niet zo’n vaart zou lopen als China; Macron adviseerde begin maart nog rustig naar het theater te gaan om een week later de ‘sanitaire’ uitzonderingsstaat op 20 maart 2020 af te kondigen. De Nederlandse situatie kent eenzelfde tijdspad en eenzelfde type ‘spelers’. Regeren is vooruitzien, toch?

Het gaat Pelletier (en mij) natuurlijk niet om de ernst van de situatie te ontkennen. De kwestie is hoe we ermee om gaan. En dan zijn er altijd van die lui die wat creepy gebruikmaken van de stemming – zoals ook allerlei doorgeslagen religieuzen (‘straf van God’, om mensen tot hun geloof te bekeren). Zo’n figuur is ook Nicolas Hulot (een mediafiguur en ex-minister van Ecologie onder…Macron; kijk, in dat geval heb je je huid verkocht). Pelletier vergeet niet op hem te wijzen als iemand die zieltjes wil winnen met een dooddoener als het om het coronavirus gaat: ‘De natuur wreekt zich’. Alleen al dat je wilt laten geloven, dat de natuur iets is dat zich zal wreken. Deze gedachte komt op, zo stel ik mij voor, als verwijzing naar een bedorven soort christelijk denken in termen van ‘wraak’ (Leviticus 26:16-25; Romeinen 12:19-21). Of, in de woorden van Pelletier, het zijn ‘profeten van het ongeluk’, waarbij hij ook naar postmarxisten verwijst.

Die laatste categorie speculeert dat het nu, met de coronacrisis, gedaan is met het kapitalisme. Maar dat zal zich weer oprichten zoals het deed na de Eerste wereldoorlog, na de Spaanse griep, schrijft Pelletier. In het licht van het denken over ‘herstel’ van de kapitalistische economie moet worden doorzien dat het catastrofale van de coronabesmetting gebruikt wordt om de bevolking te wennen aan ‘gehoorzaam gedrag’. In dat kader verschijnt de term ‘biopouvoir’, een term ontleend aan de Franse filosoof Foucault. In het Engels heeft men het over ‘biopower’; ik vertaalde het met ‘biomacht’.

Foucault verstond eronder: macht uitgeoefend over het leven, het leven van het lichaam, en over de bevolking. Er loopt een lijn van biopouvoir naar biopolitique. De politiek, met behulp van een kring van wetenschappers, legitimeert de biomacht van de staat, wat wil zeggen dat die de controle neemt over het leven en de lichamen van mensen (algemeen huisarrest voor iedereen, in de actualiteit van lockdown). Vanuit die achtergrond bouwt Pelletier zijn bijdrage op over de gang van zaken rond de Covid-19 problematiek.

Burgerorganisatie Raad van het Nieuwe Verzet

Voor velen is er de vraag: ‘Wat na de corona-crisis?’. Wie daarbij als antwoord geeft: geen terugkeer van het kapitalisme, zal een sociaal gevecht op moeten starten waarvoor een plan op tafel moet komen dat concreet genoeg is om als horizon herkenbaar te zijn en waarvoor een strategie bepaald moeten worden. Een aantal mensen heeft daar een begin mee gemaakt. Zij hebben zich verenigd in een nationaal raad, het ‘Nieuwe Verzet’ (CNNR).

De introductie bij de aankondiging van 13 mei 2020 van oprichting van die raad, wordt gevormd door een uitspraak van Berthold Brecht: ‘Degenen die vechten kunnen verliezen, degenen die niet vechten hebben al verloren’. Verder is te lezen in de aankondiging: ‘Buiten de partijen en de vakbonden (maar niet tegen hen) hebben de mensen die deze nieuwe raad vormen als legitimatie hun werk, hun ervaring, hun inzet tegen de verwoestingen van het neoliberalisme waarvoor we vandaag de dag de vreselijke prijs betalen.’ Het lijkt erop dat deze mensen onder meer uit de hoek van de Gele Hesjes komen. In LMl was over CNNR nog niets te lezen (op de data lettend, kon dat ook niet).

Veganisme

In LMl nr. 1812 (december 2019) stond een artikel van Wally Rosell over de vraag of veganisten zich bewust zijn van het vernietigen van de biodiversiteit. Over deze bijdrage is discussie ontstaan waarbij Rosell verweten wordt een aantal zaken verkeerd te hebben gezien of begrepen. Het eerste stuk verscheen in LMl (nr. 1814, februari 2020), getiteld ‘Veganisten en libertairen’. Een tweede en derde stuk, beide van dezelfde auteur, is in het onderhavige nummer opgenomen. Het eerste onder de titel ‘Vreemde biodiversiteit…’ en het tweede ‘Vreemd welzijn’. De punten die worden verwerkt om het verschil van inzicht te beschrijven zijn interessant, maar hier vind ik interessanter dat die punten niet hoeven te leiden tot verdeeldheid omdat de punten van overeenkomst in de discussie meer gewicht worden toegekend. Daarom besteed ik enige aandacht aan de punten die de veganistische auteurs daarvoor aandragen.

De eerste criticus van Rosell merkt op dat zijn visie op veganisme open is, enerzijds voor uitwisseling van gedachten en anderzijds voor discussie over de constructie van een meer rechtvaardige wereld. Er worden vervolgens door hem drie redenen genoemd, die men vaak hanteert om af te zien van een veganistische manier van leven. Dat heeft te maken met de vrijheid van keuze. Dan blijft naar zijn mening altijd nog over dat het veganisme ten diepste antikapitalistisch is. Vervolgens verbreedt hij het concept van de verwerping van dominantie in de richting van dieren.

De strijd gaat, gelet op wat de auteur aangeeft, om een wereld waar mensen ophouden te denken en kijken naar de wereld via het prisma van dominantie en uitbuiting. Er wordt dan gezocht naar manieren van handelen met andere levende vormen in wederzijds respect. Het is duidelijk, aldus de auteur, dat een veganistische overwinning zonder verwijdering van het kapitalistische systeem onmogelijk is. Het betekent dat ons een gezamenlijke strijd wacht. Het zal dus de kunst zijn om als onderscheiden antikapitalistische bewegingen ons niet uit elkaar te laten spelen.

In feite komt het bij de tweede criticus van Wally Rosell ook daarop neer. Hij drukt dit uit met: ‘in verschil samen verder’. Er wordt veel feitelijk materiaal aangedragen om het betoog te versterken op het punt waarover men het eens is (het afscheid van het kapitalisme). Daarnaast dient een andere hoeveelheid feitelijk materiaal om te laten zien, dat de zaken wat de biodiversiteit aangaat, anders liggen dan Rosell voorstelt. Zoals opgemerkt verpakt de auteur dit in twee artikelen. Aan het eind van het tweede artikel wordt opgemerkt, dat het veganisme niet alleen wereldkundig maakt dat dieren tot voedingsmiddelen worden getransformeerd. Het ijvert ook voor afschaffen van paardenrennen, hanengevechten, allerlei soorten jacht, van dolfinaria, om enkele afkeurenswaardige verschijnselen te noemen. Wat zouden we daar verliezen aan biodiversiteit? Zo worden er meer opmerkingen gemaakt om het verschil van denken tussen de auteur en Rosell aan te geven.

Echter, aan het slot wordt opgemerkt: laten we gezamenlijk strijden tegen de intensieve veeteelt en slacht. Boycotten is een van de middelen in die strijd. Het gaat dan om bestrijden van de kapitalistische winstneming in al dat soort intensieve productie- en massale consumptie activiteiten…en nog veel meer waarover géén verschil van mening is!

Thom Holterman

Le Monde libertaire, nr. 1817, mei 2020, 56 blz., prijs 4 euro.

Advertentie