Anarchisten Geconfronteerd Met Het Franquisme
De Franse historicus Jean Estivill schreef op verzoek van het Franse, links republikeinse digitale tijdschrift ReSPUBLICA een bespreking van het boek Des anarchistes face au franquisme (Anarchisten geconfronteerd met het franquisme)(zie Online). Franquisme is een politiek bestuurssysteem, met een aan het fascisme verwante ideologie, in Spanje in 1939 ingesteld door generaal Franco.
De geschiedenis heeft het anarchisme zo slecht behandeld, dat Estivill het verzoek om het boek te bespreken zonder aarzelen accepteerde. Toen hij evenwel begreep dat de Franse dichter en filmregisseur Gérard Mordillat het voorwoord bij het boek had geschreven, ging er een aarzeling door hem heen (Mordillat is lid van de Franse communistische partij). Zijn opmerking laat naar een kant weinig ruimte: ‘…bij de minste zelfgenoegzaamheid met de stalinisten verzaak ik!’. Verder wijst hij erop dat de kwestie die het boek behandelt – de oorlog in Spanje en de revolutie – ook al in een Franse animatiefilm aan de orde is gesteld, Josep, die hij eveneens voor ReSPUBLICA besprak (zie Online). Dat maakt het boek van Joël Ruiz niet overbodig. Integendeel, is zijn mening.
‘Het is met deze mentaliteit dat ik het bespreken accepteer’, schrijft hij. Terwijl hij door de pagina’s bladert, is hij ervan overtuigd dat dit boek van Joël Ruiz een essentiële plaats zal innemen in de geschiedschrijving van oorlog, revolutie, dictatuur, de bijzondere geschiedenis van honderdduizenden vluchtelingenkinderen, miljoenen Fransen nu, de tragedie die Albert Camus zo heeft getekend, aldus Estivill.
Hieronder eerst enige informatie over de auteur van het boek en de samenvatting ervan die ik vond op de site van de uitgever. Daarna volgt de aangekondigde bespreking van Jean Estivill. [ThH]
De auteur en zijn boek
Joël Ruiz, auteur van het boek, is zoon en neef van de hoofdrolspelers van zijn verhaal. Hij is een professional in de sector van het werkgelegenheids- en opleidingsbeleid in Frankrijk. Tevens is hij lid van historische re-enactment-verenigingen (verenigingen die iets opnieuw in herinnering brengen) in Spanje en Frankrijk rond de overleveringen van de Spaanse Burgeroorlog. Hij heeft nu de dubbele Frans-Spaanse nationaliteit.
In de samenvatting – die ik vertaal van de site van de uitgever – gaat over het volgende. ‘Na de vondst, onder een stapel lakens in de familiekast, van een oorlogsdagboek dat toebehoorde aan zijn vader, start de auteur een groot onderzoek. Wie was zijn vader? Wie waren zijn metgezellen? Wat was hun hartstochtelijke en pijnlijke betrokkenheid bij de Spaanse oorlog tegen het franquisme? Hoe moesten ze de triomf van willekeur en terreur onder ogen zien die het Franco-regime en het mislukken van hun strijd kenmerkten? En hoe kunnen we vandaag getuigen van deze belangrijke periode in de geschiedenis van Europa, toen het totalitarisme voor het eerst de overwinning behaalde?
Door te vertellen over de buitengewone inzet van deze generatie mensen die vochten voor vrijheid, maakt hij concreter wat hun dagelijkse strijd was. Een strijd die, gevoed door de weigering van alle fanatisme, zichzelf uitvond als een levendige vorm van anarchisme. Anarchisme waarvan het dringend nodig is om de betekenis, reikwijdte en inspiratie te begrijpen, ver van de karikaturen waarmee deze beweging nog steeds wordt gekenmerkt.’
Bespreking van het boek door Jean Estivill
Door Spanje te ontdekken, begint Joël Ruiz ook aan een reis om de verborgen herinnering aan zijn familiegeschiedenis te reconstrueren. De ontdekking van twee oorlogsdagboeken geschreven door zijn vader in Spanje en meer in het bijzonder aan het front, zal hem helpen bij zijn persoonlijke zoektocht, maar ook om te werken als historicus, methodisch, eerlijk, bezorgd over bronnen en nieuwsgierig naar getuigenissen. Het zal een brug slaan tussen de oorlog, zijn veldslagen, het leven in Spanje onder het Franco-regime en dat van ballingen en hun kinderen (vooral in Frankrijk).
Toen de fascistische staatsgreep werd aangekondigd, sloot zijn vader zich, net als duizenden andere Spanjaarden, onmiddellijk aan (hij was nog geen twintig) in wat nog geen internationale brigades waren. Het was wat ook George Orwell deed, die zich aansloot bij een POUM-brigade, een verhaal dat hij vertelde in zijn boek Saluut aan Catalonië(1938; Nederlandse vertaling 2017) getrouw weergegeven door de film Land and Freedom (1995) van Ken Loach. [..]
Félix – het pseudo voor de vader van de auteur – zal de evolutie meemaken die zal plaatsvinden. De auteur geeft het ons door. La Téléphonica, het zenuwcentrum van de communicatie was in handen van de CNT [Confederatión Nacional del Trabajo; Spaanse vakbond op anarchistische grondslag] en de POUM [Partido Obrero de Unificación Marxista; Spaanse revolutionair-socialistische partij]. Tijdens de bloedige dagen werd die overgenomen door de communistische partij, onderdeel van de republikeinse centrale macht. Die wilde een einde maken aan de revolutie en de collectivisaties. En dan was er de repressie die werd uitgeoefend op de militanten van de CNT-FAI, die weigerden zich te onderwerpen en daar was de moord op Andreu Nin (1892-1937), die werd gehouden voor een nazi-agent. Verder volgde de integratie van de milities, die zich spontaan hadden gevormd op 18 juli 1936, in het reguliere leger.
Felix neemt deel aan alle gevechten. Hij is gewond, wordt behandeld in Reus, in Catalonië. Later zal er in familiegesprekken weinig over gesproken worden, waarschijnlijk omdat het een psychiatrisch ziekenhuis was. In werkelijkheid lijdt hij aan wat nu het posttraumatisch syndroom wordt genoemd. Het is een avant-gardistisch centrum, van de poumist Tosquelles die Frantz Fanon (1925-1961) zal opleiden [Fanon is een Frans-Martinikaanse psychiater, schrijver, vrijheidsstrijder; auteur van het boek De verworpenen der aarde, Nederlandse vertaling, 1961; thh.].
Felix zal weer vertrekken, en het zal de slag om de Ebro zijn, de val van Catalonië, en dan aan het einde, de uittocht, de Retirada [(terugtrekking); begonnen eind januari 1939 met de val van Barcelona. Dan volgen de kampen voor 500.000 republikeinen en waar de soldaten, die tegen het fascisme hebben gevochten, en hun families, zij zullen behandeld worden als honden, vernederd, geslagen. Vervolgens zullen die kampen voor de Joden zijn, de verzetsstrijders, Gaullisten, communisten, kampen die officieel concentratiekampen heten.
In het herontdekte Lyon zijn de (Spaanse) anarchisten talrijk. Ze hervatten hun militante activiteiten. Met name degenen die de neiging hebben om de cultuur te ontwikkelen. Zo ontdekt de auteur van het boek een theatergroep, genaamd Barraca, bedoeld om mensen die daar de meeste behoefte aan hebben te initiëren, zoals in de tijd van de Spaanse progressieve dichter en toneelschrijver Federico Garcia Lorca (1898-1936). Felix is een van hen. Joël Ruiz schrijft: ‘De aangeboden activiteiten en animaties zijn bedoeld om ieders culturele niveau te verhogen. Dit is een van de redenen waarom Félix lid van de CNT werd. Hij had een morele schuld. Hij, de kleine gastarbeider, werd in zijn jonge volwassen leven vergezeld door de oude Spaanse libertaire militanten van Villeurbanne. Dit respect, zelfs deze bewondering voor hun cultuur en hun toewijding, hebben van de jonge immigrant Félix de geëngageerde man gemaakt die hij is geworden’.
Maar er is ook een dringende behoefte om degenen die blijven vechten te helpen, om de families die in Spanje achtergebleven zijn, te ondersteunen. De executies worden door het regime uitgevoerd zonder proces, duizenden mensen verdwijnen, we zullen nooit iets over hen weten: Spanje is met Cambodja het land met de meeste massagraven.
De goederen van de ‘rooien’ worden gestolen, van kleine bedrijven tot stukjes land, alles kan van de ene op de andere dag in handen vallen van de naburige informant, van de falangist [aanhanger van falangisme, in Spanje geboren conservatief-christelijke ideologie met fascistoïde trekken; thh.]. Corruptie heerst overal, er zijn geen wetten meer, we gaan een tijdperk van totale onderwerping in.
Een baan hebben verdien je, een zweem van godslastering, te vaak de mis overslaan, het levert verlies van werk op, of opsluiting. De concentratiekampen blijven bestaan, niemand is veilig. Vooral vrouwen zijn het doelwit. De barbarij die vrouwen tijdens de oorlogsjaren meemaakten, kaalgeschoren, verkracht en ontmaskerd, zal doorgaan, het is een straf. Hetzelfde geldt voor de scholen, echte strafkolonies die worden gerund door de nonnen en de priesters, plaatsen van verlossing. De overwinnaars stelen de kinderen van vrouwen die ze onwaardig achten, omdat vrouwen met een ‘rooie’ getrouwd zijn. De kinderen worden toevertrouwd aan de bourgeoisie, omdat die kinderen het moederschap nodig hebben.Aan het werk is de kerk, het zal lucratief worden… in 1990 zullen er 300.000 kinderen van hun moeder zijn weggerukt en blijken vermist. [..]
Met de zoektocht van Joël Ruiz in dit boek gaan we van individuele herinneringen naar een historisch verhaal, naar de onthulling van een verborgen geschiedenis, wat Albert Camus zo sterk gevoeld en uitgedrukt had. Ook bij hem stroomde Spanje door zijn aderen, zoals het vloeit in dat van de auteur, van honderden kinderen van ballingen, in het mijne, schrijft de recensent…
Jean Estivill (Vertaling Thom Holterman; de bespreking is integraal te vinden op de site van ReSPUBLICA, Online.)
Ruiz, Joël, Des anarchistes face au franquisme. Tribulations de Félix mon père, Pelao, Victor, Talego et les autres, l’Harmattan, Paris, 2022, 236 blz., prijs 26 euro.
Libertaire orde 