SCHURKEN ZONDER GRENZEN – 5/5: Verborgen kosten pesticiden
De industrie maakt mede winst door een aantal kosten af te wentelen op de schouders van anderen (de maatschappij, dus de belastingbetaler). Het is al decennia lang bekend. We herkennen dat in vervuiling van het milieu, van lucht-, water- en bodemverontreiniging. De kostensoorten zijn talrijk. Ik noem er slechts enkele, die ik op de site van het numerieke ecologische Franse tijdschrift Reporterre aantrof: fijnstof (zie Online), mijnbouw ten behoeve van de productie van elektrische auto (zie Online). Achter die elektrische auto zit niet alleen een enorme kostenpost maar ook een machtsprobleem, het rijk van de Gafam (Google, Amazon, Facebook, Apple en Microsoft, de vijf grootste techno-bedrijven; zie Online).
Voor die afwenteling gebruikt men ook termen als ‘negatieve externaliteiten’, ‘externe kosten’, ‘verborgen kosten’. Onlangs kwam daar weer informatie over vrij in het tijdschrift Frontiers in Sustainable Food Systems, dat een artikel opnam van een Frans-Belgische onderzoeksgroep. Die groep had zich beziggehouden met het ontwikkelen van een methode om de ‘verborgen kosten’ te achterhalen van het gebruik van pesticiden. Een onderwerp over pesticiden kwamen we al tegen in deze serie (zie Online), maar nu wordt een andere invalshoek gekozen. Le Monde van 25 november 2022 publiceerde erover, waarbij het werk van de genoemde onderzoeksgroep de aanleiding vormde. [ThH]
De afwenteling slechts in de miljoenen
Wat blijkt als je de cijfers bekijkt? Met de gegevens die heden voorhanden zijn, zien de onderzoekers, dat de kosten van de ‘afwenteling’ ogenschijnlijk berekend kunnen worden. Voor Frankrijk geldt een jaarlijks minimum (niveau 2017) van 372 miljoen euro aan ‘verborgen kosten’. Maar dat bedrag kan worden vergroot tot 8,2 miljard euro. Die twee bedragen liggen nogal uit elkaar. De werkelijkheid moet daar ergens tussen liggen. Waarom bestaat er onzekerheid van een dergelijke omvang, is de vraag.
De onderzoekers hebben eerst gezocht naar de soort sociale kosten (de afgewentelde kosten op de ‘maatschappij’), die door het gebruik van pesticiden zijn te herkennen. Zij onderscheiden vier categorieën:
- kosten van het herstel van gezondheidsschade;
- kosten verband houdend met de schadelijke effecten op het milieu in ruime zin;
- de hoogte van de publieke subsidies;
- beheerskosten.
Wat de categorie A aangaat hebben de auteurs alleen bepaalde vormen van kanker van het lymfatisch systeem bij mensen en de ziekte van Parkinson meegenomen. Dit zijn de ziekten die officieel geassocieerd worden bij beroepsmatige omgang met pesticiden (boeren bijvoorbeeld). Epidemiologisch onderzoek staat dan een schatting van het aantal zieken toe en een berekening van de kosten (jaarlijks 48,5 miljoen euro). Alles wat niet berekend kan worden, is dan natuurlijk buiten de becijfering gebleven.
De onderzoekers erkennen: het is ongetwijfeld een klein deel dat wij hebben meegenomen; er zijn domweg niet voldoende gegevens om te zien in hoeveel kosten het beloopt als je denkt aan alle mensen die aan pesticiden blootgesteld worden – zoals de mensen die in de omgeving wonen van de landbouwgronden waar de pesticiden gespoten worden.
Voor de categorie B geldt hetzelfde. De onderzoekers hebben hier alleen de kosten berekend waar het gaat om behandeling van water ten behoeve het maken van verantwoord drinkwater (260 miljoen euro op jaarbasis, waar zij 30 miljoen euro aan hebben toegevoegd in verband met het feit dat gebruikte pesticiden ook uitstoot kennen met een opwarmingseffect voor de aarde).
‘Een groot deel van de onzekerheid zit in de vele factoren van de oorzaken van een terugloop van de biodiversiteit. Je zou bijvoorbeeld de kosten van het overheidshandelen met betrekking tot het behoud van de biologische diversiteit willen kennen, in verhouding tot de schade veroorzaakt door pesticiden…maar die gegevens bestaan niet’. Dezelfde beperking doet zich voor bij het inschatten van overheidsoptreden gelieerd aan het gebruik van ‘fytosanitaire producten’ (producten die voor de plantengezondheid worden gebruikt): alleen de directe subsidies ontvangen door de agrochemische industrie kunnen in aanmerking komen – daarvoor is slechts 400.000 euro opgevoerd. Maar we weten, leest men, dat er vanuit het Europese niveau voor Frankrijk ongeveer 10 miljard euro landbouwsubsidies per jaar vrijgemaakt wordt! Daarvan profiteert vooral de conventionele landbouw, maar wie profiteer het meest? Dat is niet duidelijk, verzucht een van de onderzoekers. Dat gold dus de categorie C.
Bij de laatste categorie, D, is hetzelfde op te merken. Pesticiden gebruiken, betekent ook het inrichten van beheersinstanties, die het gebruik evalueren en programma’s begeleiden ten behoeve van vermindering van gebruik ervan. Die instanties moeten ook gefinancierd worden. Zo loopt in Frankrijk vanaf 2008 een verminderingsprogramma (‘the sustainable use of pesticides’) genaamd Ecophyto Plan (I en II). Rekening houdend met andere toegevoegde kosten gaat het om 32 miljoen euro. Maar als teken van grote verschillen bij de inschaling evalueerde de Franse Rekenkamer in een rapport van februari 2020, dat het Ecophyto Plan alleen al 400 miljoen euro per jaar kostte (op niveau van 2018), voor een deel bekostigd vanuit de belasting op vervuiling (de inschatting is bestreden door de Franse regering).
De inschatting in de miljarden
Het door de onderzoeksgroep berekende minimum van 372 miljoen euro ‘verborgen kosten’ van ‘phytos’ is gelet op het voorgaande een zeer terughoudende inschatting. Andere onderzoeken hebben in het verleden geleid tot veel hogere evaluaties. In maart 2015, in een studie gepubliceerd door het Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, heeft een groep Frans-Amerikaanse onderzoekers ingeschat voor de gehele Europese Unie, dat de ‘negatieve externaliteiten’ van organofosfore pesticiden (chemische producten die vele type insecten doden) belopen in de 146 miljard euro (met een bandbreedte die loopt van 46,8 miljard tot 194 miljard euro). Dit betekent gerelateerd aan inwonersaantallen, ongeveer 13 miljard voor Frankrijk (belopend van 4,25 miljard tot 17,6 miljard euro).
Deze inschattingen van ‘externe’ kosten (‘verborgen kosten’) berustte op een inschatting van economisch verlies gelieerd aan mentale achteruitgang en vergaan van cognitieve vermogens toegeschreven aan het blootstaan van de bevolking in het algemeen aan organofosfore pesticiden. Men heeft zich niet beziggehouden met het kwantificeren van het totaal van negatieve externaliteiten van pesticiden. Dat zou hebben geleid tot studie waarin economische waarde zou moeten worden toegekend bijvoorbeeld aan zaken als het aantal verloren levensjaren van een bevolking.
De onderzoekster, daarnaar gevraagd, legt verder aan Le Monde uit dat de groep vooral de (politieke) beslissers een methodologie wilden verschaffen, die direct bruikbaar is voor overheidsinstanties, om niet alleen rekening te houden met de zichtbare kosten, maar met de werkelijke – is zichtbaar + nu nog verborgen – kosten. Dat is reëler voor het jaarlijkse parlementaire debat over de staatsbegroting.
Het doel van de studie was dus publieke organen maatregelen te laten nemen om lacunes in hun kennis te onderkennen, om uiteindelijk betere inschattingen te maken van de verborgen kosten die het gebruik van agrochemie met zich meebrengt. Dat is niet gek, want wat aan kosten afgewenteld wordt op de ‘maatschappij’, verdwijnt als winst in de zakken van de producent. Die heeft dus alle belang bij ‘onduidelijkheid’…
Giftige geheimen
Hierboven ging het om verborgen kosten. Als je eenmaal aan het graven ben, kom je meer ‘onbekenden’ tegen. Dertig niet-gouvernementele organisaties; ONG’s) en 28 Franse parlementariërs hebben zich verenigd onder de campagne-naam Secrets toxiques (Giftige geheimen). Waar draait hun campagne om?
Allerlei pesticiden zijn giftig verklaard op grond van de actief werkende stof die in het middel zit (zoals het alachloor; zie nr. 2/5 van deze serie, Online). Maar die actieve stof waarom het draait zit verpakt in een aantal andere, begeleidende stoffen. De giftigheid van deze cocktails wordt veelal over het hoofd gezien. De genoemde groep ONG’s en parlementariërs heeft er bij de Franse Raad van State op aangedrongen de procedures om pesticiden op de markt te krijgen worden herzien. Daarmee moet dan bereikt worden dat alle vormen van giftigheid wordt meegenomen in de beoordeling (Le Monde van 3 februari 2023).
Zo wordt erop gewezen door Denis Zmirou-Navier (École des hautes études en santé publique) dat: ‘bepaalde begeleidende stoffen bijvoorbeeld het vermogen van de actief werkzame stof om door te dringen in de cellen van het te treffen organisme, verhogen. Deze stoffen komen uiteindelijk ook via de voedselketen terecht in het menselijk weefsel.’ Waar dus scherp op moet worden gelet zijn de potentiële effecten die de optelsom vormen van verschillende begeleidende stoffen van commerciële preparaten. Giftige geheimen zijn mede dragers van verborgen kosten.
Op de nieuwssite Nu.nl vond ik een staaltje van giftige geheimen waar het om levenloze bermen en extra stikstof door boeren gaat die aan landje pik doen. Niet alleen wordt zo gemeenschapsgrond getracht in privaateigendom te veranderen, maar het levert ook de mogelijkheid van mestfraude – “miljoenen kilo’s” extra stikstof en fosfaat kwijt: “illegale zwarte mest” (zie Online). Groot of klein, schurken zonder grenzen.
Thom Holterman (mede geschreven op basis van het artikel ‘Les ‘coûts cachés’ des pesticides évalués’, in: Le Monde van 25 november 2022.)
[Beeldmateriaal is overgenomen van de Franse ecologische site Reporterre (Online) op de foto met de injectiemachine na, die is de site van de Nieuwe Oogst (Online).]
Libertaire orde 