Over Vrijheid En De Eigendom Van De Aarde

Barend Gehner

Hoe kunnen we (a) onze planeet intact laten, (b) een einde maken aan armoede en (c) vrijheid verwerven door iedereen gelijke toegang te verschaffen tot wat de natuur gratis aanbiedt? Op deze vraag beoogt Barend Gehner, docent Innovatieve Plantenteelt, ons met zijn boek On Liberty and Earth Ownership antwoord te geven. Daarbij steunt hij vooral op het gedachtengoed van de Amerikaanse politiek-econoom en journalist Henry George (1839-1897). Die hield zich al een eeuw geleden met deze problematiek bezig – reden dat men is gaan spreken over het ‘georgisme’.

Diens uitgangspunten werden in Nederland indertijd vertolkt door de Stichting Grondvest. Daarvoor voerde zij in het vaandel: ‘De gedachte van Henry George, in zijn boek Progress and Poverty, dat de Aarde en haar bodemschatten toebehoren aan alle levende wezens, is leidraad voor de activiteiten van de stichting. Het is zaak de Aardse bodem terug te geven aan de gemeenschap van mens en dier’. Barend Gehner gaat hierop door en actualiseert met zijn boek tegelijk de problematiek. Hieronder een bespreking. [ThH]

Opzet van het boek

Zoals uit de titel blijkt, is het boek in het Engels geschreven en gelet op het onderwerp lijkt mij dat verstandig. Je kan ermee over de grenzen komen en aansluiting vinden op de veelal buitenlandse literatuur. Het moet daarbij gezegd worden, dat een deel van de literatuur een eeuw geleden geschreven is en mede bestemd was voor de arbeidersklasse. Toen werden boeken nog voor die klasse vertaald, zoals het boek van Henry George, Vooruitgang en Armoede. Bij de uitgever Tjeenk Willink verscheen in 1893 de Nederlandse vertaling door J.W. Straatman (zie een latere vertaling Online; zie ook de korte inleiding bij het boek Online). Ik wijs op deze tekst omdat Barend Gehner er zich mede op baseert.

Barend Gehner heeft zijn boek in vier hoofdstukken opgebouwd. Het eerste gaat over de eigendomsvraag van de aarde. Het huidige systeem wordt als dom geanalyseerd en beredeneerd wordt hoe dat is te corrigeren. Een van de middelen voor die correctie zal het in te voeren basisinkomen zijn. Het tweede hoofdstuk gaat over vrijheid en waarom het goed is dat alle aardbewoners opties moeten hebben dingen te doen op hun manier zonder daarbij anderen te schaden. Gehner behandelt een grote bandbreedte van opties en het laat zich raden, dat dit een aantal tegenwerpingen zullen oproepen. Bij voorbaat gaat hij in hoofdstuk drie daar alvast tegenin. Het vierde hoofdstuk wordt besteedt aan het beschrijven van de te bewandelen weg naar een werkelijk vrije maatschappij.

Ideologische stellingname

Barend Gehner is duidelijk over zijn ideologische positie door zich als pleitbezorger te tonen van met name Henry George. Onder diens naam vindt men, zoals gezegd, de beweging ‘Georgisme’ (zie Online). Gehner wijst er ook op dat zijn positie tevens getypeerd kan worden als ‘links-libertarisch’. Bij velen die zich met het anarchisme bezighouden, zit je dan in de verdomhoek. In dit geval onterecht, meen ik. Zo’n afwijzende stellingname gaat voorbij aan het bestaan van het individueel-anarchisme (van Max Stirner tot Lysander Spooner en Benjamin Tucker). Het gaat eveneens voorbij aan het feit dat ‘links-libertarisch’ veelal ook antimilitarisme inhoudt, socialistische elementen bevat en anarcho-kapitalisme afwijst. Kortom, er bestaan enerzijds voldoende raakvlakken die een samenwerking mogelijk maken en anderzijds kan iedereen zich vrij voelen met zijn of haar eigen ‘ding’ bezig te zijn. Voor de links-libertariër is dat laatste vrijheid – maar dat niet alleen. En hoe zit dat voor bijvoorbeeld een anarchist als Bakoenin? Had die dan niets met vrijheid soms? Bekend van hem is zijn credo: ‘Vrijheid zonder socialisme betekent voorrecht en onrecht; en socialisme zonder vrijheid is slavernij en wreedheid’ (Bakoenin, Nagelaten Werken, Amsterdam, 1899, p. 70; Michel Bakounine,  ŒVRES, Fédéralisme, socialisme et antithéologie, Stock+Plus, 1895, 1980, p. 96). Kortom, er blijft voldoende ruimte voor discussie.

Verder wil ik nog toevoegen, dat het onderwerp van Gehner’s boek enkele decennia geleden in Nederland door de hierboven geciteerde Stichting Grondvest gepromoot is. Die stichting lijkt mij niet meer actief, maar bestaat nog steeds als ‘archief’ (zie Online). Gehner actualiseert op zijn manier wat ‘Grondvest’ aandroeg. Hij opent zijn boek als volgt: ‘Ongelijkheid, klimaatverandering, slechte huisvesting, werkdruk, uitbuiting, druk van buitenaf, banken die ons handelen in kaart brengen, verveling, onderdrukking, autoritaire regimes en oorlog. Dat is onze  wereld. Er is een alternatief [een anti-Thatcher opmerking als je die legt naast haar neoliberale slogan: ‘There is no alternative’; thh]. Dit boek schetst een wereldbeeld dat ons kan helpen een grote hoeveelheid problemen op te lossen’, aldus Gehner.

Een aanzet: grondrechte en basisinkomen

Wat wordt onder meer geschetst? De aarde moet begrepen worden als een collectief goed van elk van zijn bewoners. Dit betekent dat iedereen gelijke rechten op de aarde kan claimen. Nodig is dan een manier te bedenken, die het mogelijk maakt aan een ieder zijn of haar gelijke (‘fair’) deel te verschaffen. Een van de manieren is het organiseren van een grondrente-systeem (een beetje zoals het Nederlandse het erfpacht-systeem). Daarnaast moet er een ‘basisinkomen’ voor iedereen worden uitgewerkt (beide voorstellen hielden ook de Stichting Grondvest bezig). Gehner verschaft in zijn boek beredeneerde cijfervoorbeelden voor de manier van realiseren van een en ander.

Het boek van Gehner levert een mogelijke handleiding om de gedachten over dit soort voorstellen aan te scherpen. En omdat oplossingen niet zullen komen aanvliegen zal heel wat samenwerking vereist zijn om een en ander los te trekken…

Thom Holterman

Gehner, Barend, On Liberty and Earth Ownership, 2024, 190 blz., geïllustreerd (door Tobias Osterhaus); ISBN: 9789083416700.