Wanneer De Wereld Oplost In Vrijheid…

[Fietser in Venetië]

Zelfs op het gebied van mobiliteit is een goed leven gebaseerd op het vermogen jezelf te beperken. Het gaat de gedrevenheid door snelheidsdruk en het automobilisme tegen met een bewuste keuze van acties. Het reflecteert op wat voldoende is en het laat je potentieel ontwaken. Het doel hiervan is om lokale structuren nieuw leven in te blazen. Dit vraagt ​​om een ​​sociaalecologische uitbreiding van het openbaar vervoer. En dat omvat ook de herontdekking van de menselijke voortbeweging met behulp van onze eigen spierkracht. Waarover hebben we het in hemelsnaam? De fiets!

Er is een uitgever die dat begrepen heeft. Die publiceerde een liefdesverklaring voor de pedaalbediende versie. Die verklaring kwam uit in de serie ‘Things of Life’ en is geschreven door Bernhard Flieher (geboren 1969). Flieher is niet alleen Oostenrijkse cultuurredacteur bij Salzburger Nachrichten, hij is ook een gepassioneerd wielrenner. In Das Fahrad(De fiets) laat hij beide passies vloeien en put hij uit zijn eigen levensmateriaal: uit het blootleggen van wat in de cultuurgeschiedenis verborgen ligt, maar ook uit de visualisatie van de direct betrokkenen. Dit is precies de reden waarom zijn essay ons verleidt om onze kijk op wat bekend is te veranderen. Het opent onze ogen voor het onverwachte en het koppige, voor het oer- en utopische van het fietsen.

Daar is een hele ‘filosofie’ op los te laten, wat uit de bespreking van het essay door Markus Henning, een van de redacteuren van het Duitse anarchistische internet tijdschrift espero, is op te maken. Ik vertaalde zijn bespreking; zie hieronder. [ThH]

Fietsers keren niet de wereld de rug toe, maar de ontwrichtende beperkingen ervan. De dynamiek wordt ervaren door het spel met de elementen, de wind als tegenstander en bondgenoot. Je eigen weerloosheid scherpen je zintuigen en je concentratie op je omgeving. Naast de ‘dynamiek’ heb je ook als factoren ‘zachte technologie’, de ‘filosofie en esthetiek’ en, ja wel, ‘revolutie’. Kort over deze factoren het volgende.

Zachte technologie

Een ruitvormig frame verbindt twee wielen van dezelfde grootte. Stuur, zadel en pedalen zijn in een driehoekige combinatie geplaatst. De kettingaandrijving werkt op het achterwiel. Deze vorm, die tot op de dag van vandaag onveranderd is gebleven omdat hij onovertroffen is op het gebied van energie-efficiëntie, luidde halverwege de jaren tachtig van de negentiende eeuw het moderne fietstijdperk in. Haar geboorteplaats was Birmingham, Groot-Brittannië, maar haar bakermat was het internationale karakter van grensoverschrijdend knutselen.

In termen van innovatiegeschiedenis kan de fiets worden aangemerkt als de laatste grote uitvinding van een technologie die in harmonie is met mens en natuur. Een heel eenvoudig, transparant en controleerbaar apparaat waarmee je jezelf vooruit kunt helpen zonder de middelen van anderen te verspillen. Echt enthousiasme berust op individuele frameontwerpen, die uiteindelijk resulteren in de perfecte eenheid tussen fiets en eigenaar. De geest van alles wat zeldzaam en mooi is, zweeft erboven. Maar zelfs voor minder veeleisende mensen is hun eigen fietsenwerkplaats vaak een toevluchtsoord. Hier kun je in stille melancholie werken aan gekwetste liefde. ‘De fiets is het paradijs waaruit mensen werden verdreven door de motorisering en later de digitalisering van de machinewereld’ (p. 11).

Filosofie en esthetiek

Fietsen vormt een puzzel voor het rationalisme en zijn doelstellingen. Wat telt op het zadel is niet het externe doel. De pure beweging, de soepelheid en de onstuitbaarheid zijn mooi en vervullend: de magie van de vlakte, de marteling van de klim. Blije fietsers ervaren geluk juist omdat ze door te trappen de invloed van buitenaf overstijgen en hun eigen betekenis creëren. Filosofische sponsoring is te vinden in het existentialisme. Jean-Paul Sartre (1905-1980), Simone de Beauvoir (1908-1986) en Albert Camus (1913-1960) vertegenwoordigen het idee van autonome zelfcreatie.

Het gaat over pogingen om los te komen, over het afbreken van de alledaagse façade, over het ervaren van betekenis. ‘De beweging op de fiets wordt als het ware het rotsblok van Sisyphus voor de trappers. De Sisyphus over wie Camus schrijft, dat je hem moet voorstellen als een gelukkig mens’ (p. 46). Dit heeft een esthetische aantrekkingskracht. Bij wielerwedstrijden draait het om vloeiende lijnen en mooi getekende rondingen. Werken als de Tête de taureau, een ‘stierenkop’ ontworpen door Pablo Picasso (1881-1973) van stuur en zadel, maken deel uit van de canon van de beeldende kunst. De popcultuur boekt vooruitgang. Op de melodie van Raindrops Keep Fallin’ on My Head fietst Paul Newman (1925-2008) door de westernkomedie Butch Cassidy and the Sundance Kid.

Wereldberoemde bands zingen lofrede: ‘Hoe kon ik vergeten te vermelden dat de fiets een goede uitvinding was’ (Red Hot Chili Peppers, geciteerd in: p. 10). Voor de elektrische pioniers van Kraftwerk wordt de Tour de France een dans van mensen, voertuigen en vrijheid. Freddy Mercury (1946-1991) zingt over het verlangen van de fietser naar vrijheid: ‘Ik wil ermee rijden waar ik wil’ (geciteerd in: p. 14).

Revolutie

[Omdat mijn fiets daar stond]

Alleen voorwaartse beweging beschermt tegen kantelen. Fietsen en het streven naar emancipatie delen dit uitgangspunt.Vrouwen begrepen dit als eerste. Al in 1896 benadrukte Susan B. Anthony (1820-1906) dat de fiets meer had bijgedragen aan de empowerment van vrouwen dan wat dan ook ter wereld. Kort daarvoor werd Anna Cohen Kopchovsky (ca. 1870-1947) de eerste vrouw die de wereld rondfietste. De arbeidersbeweging maakt van de tweewieler een voertuig in de klassenstrijd. De nieuwe mobiliteit zorgt voor een revolutie in de stadsplanning.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog vervoerden fietsen verzet. Gino Bartali (1914-2000) is een Italiaans wieleridool. Hij won al twee keer de Giro d’Italia en één keer de Tour de France. De perfecte camouflage voor antifascistische koeriersreizen: ‘Wie controleert een Campionissimo in Italië?’. Verbonden met de ondergrondse beweging voor Joodse emigratie, vult Bartali het frame van zijn racefiets met vervalste paspoortdocumenten en pendelt hij regelmatig door het land. Zijn veronderstelde trainingsfasen redden het leven van 800 mensen.

De fiets is het toonbeeld van soevereiniteit in Nederland geworden. Vanaf 1940 namen de Duitse bezetters daar vier miljoen fietsen in beslag. De zussen Truus en Freddie Oversteegen (respectievelijk 1923-2016 en 1925-2018) behoren tot degenen die zich verzetten en hun leven riskeren. Ze worden onderdeel van het gewapende verzet en strijden op de fiets tegen het nationaalsocialistische terreurbewind.

En, voeg ik (thh) toe, waarom jaren later in Nederland (1966) zo’n hekel ontstaan is tegen politieoptreden, heeft mede te maken met het feit, dat je in elkaar geslagen kon worden ‘omdat je fiets daar stond’; bekijk de korte film ‘Omdat mijn fiets daar stond’, zie Online; en een geschreven verslag over deze politie-meppartij, inclusief foto’s, zie  Online).

Markus Henning (Vertaling en toevoeging ‘Omdat mijn fiets daar stond’ door Thom Holterman; de bespreking van het boek is integraal te vinden op de site Freiwirtschaft, zie Online.)

Flieher, Bernard, Das Fahrad, met illustraties, Salzburg/Wenen, Residenz Verlag, 2024, 64 blz., 15 euro.

[Beide fiets-cartoons van de Rotterdamse dichter en illustrator Manuel Kneepkens.]