Consumentisme Op Terugtocht?

De grote Franse supermarkten (hypermarché) merken dat zij klandizie verliezen, die niet is terug te voeren tot koopkrachtvermindering door de financiële crisis. Het is het model van de ‘hypermarkt’ (de vergrotende trap van ‘supermarkt’), dat bepaalde consumenten niet meer aan staat vanwege zijn klinische en ontmenselijkte sfeer.

In die hypermarkten koopt men groente en fruit dat van elke smaak ontdaan is en waarvan, door spiegels en bijzondere belichting, het uiterlijk  mooier oogt, dan wat men ziet als men eenmaal buiten staat… Een van de reacties op deze perversie is: de hypermarkt de rug toekeren en de kleine producent opzoeken.

Kleinschaligheid

Met de afwijzing van de hypermarkt lijkt het consumentisme op de terugtocht. Meer en meer weten de kleine producenten en consumenten elkaar direct te vinden. Dat direct slaat op het feit dat koop / verkoop zonder tussenhandel en zonder (agressieve) advertentiecampagnes plaatsvindt. Er wordt in de sectoren (kleinschalige land- en tuinbouw, vlees, vis, kaas) waar die koop / verkoop met minimale voorzieningen wordt opgezet, veel bewuster gekocht: men koopt wat men nodig heeft tegen een reële prijs.

Door het wegvallen van kostprijsverhogende elementen (geen publiciteit, geen hoge transportkosten, geen tussenhandel en exorbitante winstmarges die de hypermarkten nemen), krijgt de producent een prijs voor zijn producten waarvan hij kan bestaan en de consument een product waar smaak aanzit en vers is, zo leest men in een uitgebreid artikel over deze problematiek in het Franse weekblad Marianne van 18 tot 24 augustus 2012, waaraan ik de meeste gegevens ontleen.

Voor het direct bij elkaar brengen van producenten en consumenten zijn verschillende systemen in gebruik, met veelal de coöperatie als basisvorm. Een groepje boeren in een streek verenigt zich om in een leegstaande loods hun producten aan te bieden. Zijn die goed en wordt de prijs als ‘juist’ ervaren, dan doet mond-tot-mond reclame de rest. Daarnaast bestaat de constructie van de AMAP (Association pour le maintien d’une agriculture paysanne; Vereniging tot behoud van de kleinschalige land- en tuinbouw). In 2001 begonnen, zijn er nu 1600 van dit soort verenigingen verspreid over heel Frankrijk.

In de Amap hebben producenten en consumenten zich in een bepaalde streek of gemeente verenigt. De consument belooft voor een bepaalde periode elke week tegen een vaste prijs een mand met seizoensgebonden groenten en fruit af te nemen en de producent belooft die te leveren. Het hoeft daarbij niet om biologische teelt te gaan. Dit is anders bij de Biocoop. Dit zijn naar de vorm buurtsupers van een eigen keten, die uitsluitend biologische producten aanbieden. Verder zijn er allerlei netwerken actief, waarvan het réseau Cocagne een voorbeeld is. Dit netwerk omvat 120 tuinen, die elke week aan 20 000 families een mand biologische groenten en fruit levert en werk heeft voor 1500 personen…

Subversief element

Liggen de hypermarkten van deze trend wakker? Sterker nog, zal hun handelsmodel verdwijnen? De inschatting is: verre van dat. Betekent dit dan dat het kopen in de buurt en directe verkoop een nutteloze exercitie is? Het antwoord kan ja zijn als men er de sociale revolutie van verwacht. Want ook al kent het alternatieve circuit bij een redelijk aantal mensen zijn aftrek, relatief gaat het niet om spectaculaire cijfers. Zo maakt de directe verkoop van agrarische producten 4,5% van de totale omzet in die sector uit. Dat het consumentisme op de terugtocht is,  kan men dus moeilijk volhouden.

Overigens denk ik dat men met deze middelen niet moet willen strijden tegen de hypermarkten. Daar zijn wellicht andere acties effectiever voor. Als een afname van consumentisme een van de latente effecten is, dan is het mooi mee genomen. Wat ik belangrijker acht is de instelling van de consument zelf. Hier gaat het om zijn of haar bewustheid van de maatschappelijke situatie, die tot fundamentele verandering noopt. Daarin huist een pedagogisch element. Aloude ideeën, zoals die van Samuel Smiles (1812-1904) vooral bekend van zijn boek Self-Help (1859) en ook die van Peter Kropotkin, Wederkerige hulp (1902), worden er door geactualiseerd.

De inzet moet dus zijn die bewustheid omtrent de situatie te verbinden met het politieke, te weten met een antikapitalistische maatschappijanalyse. In zo’n geval kan een dosis subversiviteit worden ontwikkeld op grond waarvan mensen ook tegen andere zaken, die zij nu nog pikken, neen zullen zeggen. Daar zie ik het belang van deze ontwikkelingen.

Thom Holterman

[Foto overgenomen uit Marianne van18 tot 24 augustus 2012.]

[De teksten van Smiles en Kropotkin zijn vele malen herdrukt en op Internet integraal te lezen; voor Self-Help klik HIER en voor Mutual Aid klik HIER.]