Feminisme Verbreed

In het Franse anarchistische weekblad Le Monde libertaire nº 1752 (16-22 oktober 2014) treft men een omvangrijke bijdrage aan, uit het Engels vertaald, opgesteld door de vergadering van vrouwen van de Britse anarchistische federatie. De titel luidt ‘Een anarchistische analyse van de privilege-theorie’ (p. 13-18).

De bijdrage richt zich op de afwijzing van dominantie. Dat sociale verschijnsel wordt niet eendimensionaal maar als multidimensionaal begrepen. Iemand kan bijvoorbeeld vanwege een bepaalde eigenschap (vrouw, gekleurd, gehandicapt, enz.) onderdrukt worden, maar tegelijk zelf ook overheerser zijn met betrekking tot mensen met weer een andere eigenschap (bijvoorbeeld vrouw in relatie tot gehandicapte; blanke man in relatie tot zwarte men). Hoe maak je die multidimensionaliteit van dominantie zegbaar en daarmee zichtbaar? Dat is als kernprobleem in de bijdrage aan de orde.

Kyriarchie

Om het kernprobleem te kunnen verwoorden zijn twee begrippen ingevoerd, die mij in de context van het feminisme onbekend waren, te weten kyriarchie en intersectionaliteit. Daarover ontleen ik aan de Engelse Wikipedia het volgende. Kyriarchie (van kyrios, Grieks voor Heer, Meester en arxia voor heersen, regeren) verwijst naar een sociaal systeem of een samenstel van sociale systemen, opgebouwd rond het verschijnsel dominantie (heerser / overheerste). In het staatsrechtelijk denken komen we dit tweetal, heerser / overheerste, rond dominantie tegen in overheid / burger.

Het woord kyriarchie is een nieuw gemaakt woord door feministische theologe Elisabeth Schüssler Fiorenza in 1992 (in haar boek But She Said: Feminist Practices of Biblical interpretation). Daarin beschrijft zij haar theorie van onderling verbonden, met elkaar inter-acterende en zichzelf uitbreidende systemen van dominantie en onderdrukking. Binnen het samenstel van sociale systemen kan het individu in sommige systemen onderdrukt worden terwijl het in sommige andere systemen geprivilegieerd is (dus zelf onderdrukker is).

Het geheel wordt door Schüssler Fiorenza gepresenteerd als een intersectionele uitbreiding van het idee patriarchie dat verder gaat dan sekse gebonden zijn. Dit houdt in dat kyriarchie omvat seksisme, racisme, homofobie, economische onrechtvaardigheid en andere vormen van dominante hiërarchieën, waarin de onderdrukking van een persoon of groep door een andere is geïnternaliseerd en geïnstitutionaliseerd.

Iedereen weet dat geprivilegieerd zijn en onderdrukt worden een wijdere vertakking kent dan dat die alleen vrouwen aangaat. De feministische strijd heeft zich dan ook verbreed. Het geprivilegieerd zijn heeft naast zijn culturele kanten, ook een economische kant. De term privilege raakt daarmee eveneens aan de klassenstrijd. De anarchistische vrouwen debatteren dan ook over de vraag of er een onderscheid moet worden gemaakt tussen de economische onderdrukking als primaire vorm en andere soorten (de culturele) onderdrukking als secundaire vormen.

Als dat zou worden aangenomen dan zou dit betekenen, dat het verzet tegen de economisch dominante groep verschillend zou zijn dan het verzet tegen onderdrukking op grond van culturele identiteit. Dit wordt niet geaccepteerd en ik denk terecht. Want, zo wordt gesteld, neem eens aan dat de economisch dominante klasse door de klassenstrijd het onderspit delft en dat daardoor de productiemiddelen in beheer komen bij de anarcho-communistische maatschappij. Betekent dit dan automatisch dat mannen hun mannelijkheid afleggen, blanken van huidskleur veranderen…?

Patriarchaal systeem

Het probleem van de dominantie ligt dus dieper dan dat het alleen economisch gedetermineerd is (wat op zich geen nieuwe gedachte is, maar je moet je er wel van bewust zijn). Daarom wordt ervoor geopteerd de privilege-theorie methodisch te gebruiken om te achterhalen welke vooroordelen en onderdrukkingsvormen zich voordoen. Ook moet er over worden nagedacht hoe een samenleving anders moet worden georganiseerd. Een andere institutionele instelling zal tot andere internaliseringen leiden. Alle dominantievormen met hun geprivilegieerden en overheersten, of die nu economisch, cultureel, structureel bepaald zijn, ze zijn kruislings met elkaar verbonden. Feministische vrouwen kunnen daarbij best hun eigen prioriteiten stellen, maar tegelijk wordt de feministische strijd verbreed door het inzicht in de intersectionaliteit van het patriarchale systeem.

Thom Holterman

[Beeldmateriaal overgenomen uit Le Monde libertaire nº 1752.]