Groene Kernenergie En Groen Anarchisme?

‘Groen is noodzaak’. ‘Anarchisme is noodzaak’. Uitroepen te lezen in het anarchistische kwartaalblad Buiten de Orde (nr. 2/2022). Maar je hebt er ook die roepen: ‘Groene kernenergie is nodig’. En zie, die worden op hun wenken bediend: het Europese parlement voorzag begin juli 2022 kernenergie van een groen label (Le Monde van 8 juli 2022). In een nieuw te verschijnen brochure van mij (Kelderuitgeverij, Utrecht) kom ik uitgebreid terug op wat aan het groen inkleuren van kernenergie vooraf ging.

In het genoemde nummer van Buiten de Orde (BdO, p. 21-26) wordt nadrukkelijk door Peter Storm gevraagd om ‘groen anarchisme’. Die verbinding vind ik merkwaardig. ‘Groen’ is namelijk een term uit de neoliberale newspeak, waartoe ook behoren bijvoorbeeld ‘duurzaamheid’, ‘groene economie’. In BdO wordt door Storm uit de doeken gedaan hoe over ‘groen’ te denken. Het gaat om de zorg voor de natuur die er uitspreekt. Die wordt ook door politici en machthebbers beleden, want voorzagen zij bijvoorbeeld kernenergie niet van een groen label… Natuurlijk, we worden hier belazerd, zoals we dat ook van Nederlandse politici kennen. Aan het eind kom ik hierop terug.

Over het anarchisme van waaruit de strijd voor het milieu moet plaatsvinden, leest men bij Peter Storm in BdO de bekende dingen. De verwijzing naar ‘speciësisme’ lijkt nieuw. Uit de nadere beschrijving blijkt evenwel dat we van doen hebben met een uitwerking van het aloude anti-hiërarchische libertaire denken. Kortom, waarom niet gewoon ‘anarchisme’ zonder franje, zonder de newspeak term ‘groen’? [ThH]

‘Groen’ als valkuil

De politieke machtsideologie produceert newspeak met het ‘Label Groen’. In de loop van de tijd worden allerlei varianten gecreëerd, als er maar ‘groen’ in zit. Met zo’n term als ‘groen’ (groene economie, groene kernenergie) worden verbindingen gelegd, die voorheen niet in je opkwamen. Dit vindt men op allerlei terreinen terug, zoals in de moderne neoliberale managers taal. Het gaat dus niet om een ‘eenvoudig’ professioneel jargon, zo ontleen ik aan de Franse arbeidsdeskungie Gilles Gourc. De functie (en zijn missie) van newspeak zijn de algemene berusting van mensen te bewerkstelligen door een zodanige inbeslagname van de taal, dat het algemeen bekende wordt gediskwalificeerd (iedereen weet wel dat verbranding van gas CO2 produceert; label het gas ‘groen’ en die CO2 uitstoot is verdwenen – ja, als politiek probleem; in een Franstalig betoog wordt hier gesproken over ‘debilisering’ van mensen). ‘Groen’ wordt zo een valkuil.

Newspeak is niet gemaakt om de dingen beter te begrijpen. Ze richt zich niet op het uitwerken van een gedachte, maar juist op het terugbrengen en uitstuffen van tegenstellingen. Het gaat er dus om alle ‘hervormingen’ te rechtvaardigen en alle opgekomen kritiek te stoppen. Deze manier om over newspeak te denken is toepasbaar in een veelheid van sectoren (door mij ontleend aan Gilles Gourc, ‘Main basse sur les affects’, in: Réfractions, nr. 48/2022, p. 47-62).

Door over ‘groen anarchisme’ te spreken begeef je je binnen de sfeer van je tegenstander. Houdt het dus gewoon op ‘anarchisme’. Als daarbij een verwijzing naar de anarchist Kropotkin je niet uitkomt, zoals Peter Storm aangeeft, verwijs dan naar een anarchistische tijdgenoot van hem en eveneens geograaf, Élisée Reclus (1830-1905), zie Online.

Klimaatkwestie en transitie  

‘En nu de apenpokken!’… ‘Je kan goed zien dat de natuur gevaarlijk is!!’

Wat Peter Storm wil, lijkt mij, is wijzen op een anarchisme dat een sterke nadruk legt op milieukwesties. Dat is prima. Een onderwerp als ‘transitie’ leent zich daarvoor. Het gaat dan om activiteiten die een poging uitstralen de milieukwestie in ruime zin aan te pakken en wel in de vorm van het ontwikkelen van een parallelle maatschappelijke organisatie. Een voorbeeld ervan levert de transitiebeweging ‘Transition Towns’. Zal die beweging de klimaatkwestie kunnen oplossen? Neen, daarvoor is meer nodig. Dit neemt niet weg dat ergens begonnen moet worden.

Transition Towns gaan uit van de kracht van gewone mensen die samen met elkaar veranderingen in gang zetten. TT-initiatieven hebben een ambitieus doel: je eigen stad, wijk, dorp of streek voorbereiden op de combinatie van een minder fossiele brandstoffen, de klimaatcrisis en werken aan een andere economie. Aan hun site [zie Online] onleen ik het volgende:

‘Transitie Nederland levert daarbij een landelijk netwerk van groepen actieve burgers die met elkaar samenwerken om hun huis, buurt, dorp  of stad minder afhankelijk van (fossiele) energie, meer duurzaam en meer sociaal te maken. De drijfveren zijn de gevolgen van piekolie en klimaatverandering en de noodzaak tot een grondige verandering van de economie. Wij kunnen en willen niet meer wachten op overheid of bedrijfsleven. Transition Towns bestaan uit groepen enthousiaste burgers in steden, dorpen of buurten, die met elkaar aan de slag zijn om hun manier van wonen, werken en leven minder olie-afhankelijk, meer duurzaam en meer sociaal te maken. Het opraken van de olie, klimaatverandering en de hiermee samenhangende economische crises, zijn de belangrijkste drijfveren om in actie te komen.’

Tien jaar geleden wees Dick Pels, in een evaluerende beschouwing over de transitie beweging, in een artikel in De Groene Amsterdammer (van 4 april 2012, zie Online), op een centraal begrip: ‘veerkracht’. In deze context verwijst het, aldus Pels, naar ‘het vermogen van sociale en ecosystemen om hun samenhang te behouden en te blijven functioneren zodra zij aan externe schokken worden blootgesteld. Ze moeten verstoringen kunnen absorberen en zich kunnen reorganiseren, om dezelfde structuur, identiteit en terugkoppelingen te kunnen behouden. ‘Veerkracht’ is in de ogen van transitiedenkers een radicaler begrip dan het vage allemanswoord ‘duurzaamheid’, omdat het de noodzaak van zelfvoorziening via schaalverkleining en lokalisering veel ernstiger neemt.’

Dat Dick Pels kritisch is, zijn we van hem gewend. Waar hij het klimaatalarmisme behandelt en dat afwijst, begrijp ik dat; ik heb er ook niets mee en al evenmin met een semi-religieuze hang. Waarom het nodig is ‘de anarchistische traditie’ nog maar eens een douw te geven zoals Pels doet: ‘de achilleshiel van het anarchisme wordt zichtbaar: naïviteit over de werking van macht’, ontgaat mij. Als doorgeleerde moet hij weten dat de anarchist Anton Constandse daar al op wees in 1938. En ja, het is nauwelijks op grote schaal ter harte genomen (zie verder Online). Nee dan Pels zelf. Hij vertrouwt ‘liever op politiek en economisch leiderschap, wetenschappelijke expertise en ambtelijke professionaliteit, en dat overheden de transitie op grote schaal moeten aanjagen en begeleiden, ten behoeve van een effectieve klimaatpolitiek.’ Dat schreef hij tien jaar geleden en hoe zou het nu zijn met zijn vertrouwen? Met een Nederlandse minister-president die in het kader van de klimaatdiscussie zegt: ‘Het doel is dit doel te halen’. Kan een politieke frase nog holler klinken?

Thom Holterman