Het Poetinisme En Zijn Bakermat

De Duitse anarchosyndicalist Rudolf Rocker (1873-1958) publiceerde in 1921 het boek De raden verraden door de bolsjewisten (Les soviets trahis par les bolcheviks (het boek is integraal te downloaden op de site Bibliothèque AnarchisteOnline). Uit het negende hoofdstuk getiteld ‘Over de kern van de volksrevolutie: vrijheid en socialisme’ zal ik de slotparagraaf ‘De terugkeer van de kapitalistische eigenaars’ vertalen, waarna ik op het poetinisme kan ingaan. [ThH]

De terugkeer van de kapitalistische eigenaars

Rudolf Rocker in 1921: ‘Toen de snelle achteruitgang van kleine en middelgrote ondernemingen steeds duidelijker werd, stelden Russische coöperatieve verenigingen aan de regering voor om de leiding over eerstgenoemde ondernemingen aan hen over te laten. Je zou denken dat een regering die, naar eigen zeggen, de weg wilde vrijmaken voor het communisme, een dergelijk voorstel graag aanvaard zou hebben. In de eerste plaats vormden de coöperaties een opmerkelijk organisatorisch element, met kennis van bestuur, en hadden zij dankzij hun talrijke leden ook in de dorpen een uitstekend bemiddelend orgaan tussen stad en platteland kunnen worden.

Maar dit is precies wat de regering niet wilde: een directe verbinding tussen boeren en arbeiders, zonder de tussenkomst van de [bolsjewistische] commissarissen. Dat zou haar alleen maar een wangedrocht toeschijnen, in strijd met alle wetten van de bureaucratie. Het voorstel van de coöperaties werd dus zonder aarzeling afgewezen. Vervolgens werden door de regering de oude bedrijven teruggegeven aan de kapitalistische eigenaren, die vóór de revolutie minder dan driehonderd arbeiders in dienst hadden, en, om de waarheid te zeggen, omdat men erover dacht om zo de productieve activiteiten van kleine bedrijven nieuw leven in te blazen. Van daaruit zouden hun producten naar het platteland kunnen worden gebracht. Wat voordien aan coöperaties werd geweigerd, daarmee werden nu de kapitalisten belast, waarmee men onderwijl hun vroegere rechten herstelde.’

‘Dit voorbeeld is typisch. Het werpt een scherp licht op het hele wangedrocht van een absurde methode die, volgens zijn niet minder absurde aanhangers, de enige is die het communisme zou kunnen bewerkstelligen. Dezelfde methode is ook de oorzaak van de volledige desinteresse van werknemers in hun werk. Door hen te reduceren tot de staat van galeislaven, beroofd van elke persoonlijke controle over hun werk en onvoorwaardelijk onderworpen aan de bevelen van hun superieuren, heeft men elk verantwoordelijkheidsgevoel en elk besef van gemeenschappelijke belangen in hen gedood. Dwangarbeid is in feite geen middel om bij de mens de zin voor werk en de liefde ervoor op te wekken. Dat is alleen mogelijk door het gevoel van vrijheid en de ontwikkeling van persoonlijke verantwoordelijkheid, die ieder individu verbindt in het belang van iedereen. De prachtige theorie van de sociaal-filosoof Charles Fourrier (1772-1837) over ‘aantrekkelijk werk’ liet geen enkel spoor achter in de hoofden van de Jacobijnse communisten van de Sovjetrepubliek. Kropotkin had dus geen ongelijk toen hij in zijn ‘Boodschap aan de Westerse Arbeiders’ verklaarde:

“In de Russische ervaring zien we hoe het communisme niet kan worden ingevoerd, hoewel de bevolking, walgend van het Ancien Régime, geen actief verzet bood tegen de ervaring met de nieuwe regering. Het idee van raden die het politieke en economische leven van het land controleren, is op zichzelf buitengewoon belangrijk en betekenisvol… Maar zolang het land wordt gedomineerd door de dictatuur van één partij, verliezen de arbeiders- en boerenraden natuurlijk hun betekenis. Ze zijn op zo’n manier gedegradeerd een passieve rol te spelen, net zoals de vertegenwoordigende instituten van de staten en de parlementen ooit speelden, toen ze door de koning werden bijeengeroepen en tegen een almachtige kroonraad moesten opboksen. [..].”

We weten vandaag de dag dat de ‘dictatuur van het proletariaat’ een mislukking is geweest en wel op alle terreinen waar het werkelijk om de uitvoering van socialistische eisen ging. En erger, want aan de andere kant onderdrukte zij de revolutie wat zelfs extremere gevolgen ervan teweegbracht: de tirannie van alle voorgaande despotische systemen. Daarin ligt de tragische betekenis ervan voor de toekomstige geschiedenis,’ aldus Rudolf Rocker.

De Canadese historicus en anarchistische denker George Woodcock geeft daar een korte impressie van: ‘In oktober 1917 namen de bolsjewisten de macht over, en de visioenen van de eerste dagen van de revolutie begonnen spoedig te vervagen. Zij installeerden stapsgewijs hun systeem van partijdictatuur (vermomd als ‘dictatuur van het proletariaat’), van gedwongen regeling en van toenemende onderdrukking van mensen- en vrijheidsrechten. De nieuwe heersers begonnen de andere politieke partijen te bestrijden evenals de arbeiders en de boerenbevolking waar die spontaan van de revolutionaire verworvenheden gebruik gingen maken. De gewelddadige onderdrukking van de matrozen in Kronstadt was het signaal voor de openlijke toepassing van tirannie’ (p. 9; uit: het Voorwoord van George Woodcock in: G.P. Maximoff. Constructive anarchism, Chicago, 1952; eerste verschijning in 1927).

De slotsom van het verraad van de raden en de terugkeer van de kapitalistische eigenaars is dat door de bolsjewisten het kapitalisme niet verlaten werd – althans niet in de bovenstaande constructie. De leiders van die beweging raakten zelfs in de ban van het kapitalisme. Met een jaloerse blik keken de toenmalige communistische leiders vanaf Lenin naar wat de kapitalistische productiewijze opleverde (onder invoering van ‘Taylorisme’ en ‘Fordisme’ in de kapitalistische fabrieken en alras geïmiteerd). Zij imiteerden wat kapitalisten produceerden, zo tonen foto’s opgenomen in het boek Die kastenlose Gesellschaft (1960) van de Oostenrijkse psycholoog Wilfried Daim (1923-2016). Bij een foto van Hilton hotel Waldorf Astoria heet dat bouwwerk ‘primair kapitalistisch’ en bij de vergelijkende foto van de universiteit Moskou heet het ‘secondair kapitalistisch’; de US-Cadillac automobiel heet ‘primair kapitalistisch’ en een zeer gelijkende USSR-Sil III automobiel ‘secondair kapitalistisch’. Ook de leiders wilden wel op elkaar lijken door imitatie. Naast  een foto van Lenin (‘primair Lenin’) legt Daim voor de gelijkenis de foto van Walter Ulbricht (Duitse communistische politicus, van 1950-1971 onbetwist leider van de DDR), welke foto hij betitelt als ‘secondair Lenin’.

Doorloop

Rocker merkte in het voorgaande niet alleen een historisch verloop van despotische systemen op, maar tevens voorspelde hij een ‘doorloop’ daarvan. Dat is niet opmerkelijk. Zo was daar eerst het tsaristisch systeem, vervolgens door een bolsjewistisch regiem opgezet en met dictatuur onderhouden door Lenin, Trotski en andere bolsjewisten, geradicaliseerd door Stalin. In de loop van de laatste twintig jaar is dit despotisme op ‘modernistische’ wijze door Vladimir Poetin geperfectioneerd. Dat dit zich kon voltrekken is niet zo verwonderlijk met een bevolking die al eeuwen op eenzelfde manier ‘overmeesterd’ is. De ‘doorloop’, dus het vervolg van de ontwikkelingen in het kader van de tirannie, laat zich ook in kapitalistische zin herkennen. We zagen al dat het kapitalisme niet verlaten was, toen sommige kapitalistische eigenaars hun posities weer konden innemen. Het verraden van de raden door de bolsjewisten heeft tegelijk een einde gemaakt aan denken en doen in termen van vrijheid en socialisme voor de bevolking, leidend tot tirannie.

Gaandeweg ontwikkelde zich een staatskapitalisme, dat begin 1990 geheel werd losgelaten (denk aan de val van de Berlijnse muur, 1989). Dat gaf de stoot aan de ontplooiing een oligarchen-kapitalisme. Wie kapitalisme zegt, weet dat daar onverbrekelijk ‘imperialisme’ mee verbonden is – dat wil zeggen het uitbreiden van macht door veroveren van gebieden en het beheersen ervan. De mengeling van deze elementen levert de bakermat van het ‘poetinisme’. Gedurende de genoemde periode houdt Poetin zich als ‘machtsusurpaat’ bezig met: versteviging van zijn eigen machtspositie, uitbreiding van zijn machtsbereik (Krimm, Oekraïne). We zijn nog lang niet van het kapitalisme af en dus niet van imperialisme. Kort door de bocht? Het zal de wapenindustrie een worst zijn…

Thom Holterman (de vertaalde tekstgedeelten van Rudolf Rocker zijn mede te vinden op de site Socialisme-libertaire, zie Online).