Octave Mirbeau : Opstand Tegen De Meedogenloze Maatschappij

In de reeks ’Anarchistische teksten’ verscheen onder nummer 18 onlangs een vertaling van vier korte verhalen van de Franse schrijver Octave Mirbeau (1848-1917). In dezelfde reeks was reeds van die schrijver uitgekomen De kiezersstaking (nr. 17). Na een korte inleiding volgen de vier gekozen teksten, waarna de brochure afsluit met een uitgebreide historische en biografische schets van Dick Gevers over Mirbeau. Aan Gevers’ tekst ontleen ik het volgende.

Revolutionaire coalitie

Mirbeau komt uit een uiterst conservatief provinciaals Frans bourgeois milieu. Zijn vader huldigt streng katholieke, antisemitische, monetaristische en militaristische opvattingen. Zoon Octave neemt die over en huldigt ze zelf ook lange tijd. De gebeurtenissen rond de Parijse Commune (1871) hebben geen enkele invloed op zijn politieke opvattingen. In 1883 zal Mirbeau een wekelijks pamflet uitgeven dat klerikaal, monarchistisch en antisemitisch is. Het blad houdt op te verschijnen in 1884.

Inmiddels is hij een veel gevraagde kunstcriticus van de avant-garde geworden. Hij raakt bevriend met een aantal van de kunstenaars uit die kring. Er ontstaat het gevoel bij hem dat zijn strijd voor de vernieuwing van de literatuur en de kunst haaks staat op zijn conservatieve en antisemitische opvattingen. In 1889 publiceert hij de tekst De Kiezersstaking, waarin hij de vloer aanveegt met corrupte politici, het kapitalisme en de staat.

Later, in 1898, zal Mirbeau zich achter Zola scharen, als deze met zijn Ik beschuldig de veroordeling van Dreyfus (in 1894) bestrijdt. Mirbeau gaat deel uit maken van de libertaire ‘Coalition révolutionaire’ met een aantal anarchisten, die zich met hand en tand verzetten tegen de nationalistische, antisemitische anti-dreyfusards. Vlak voor zijn dood op 16  februari 1917, als Mirbeau afscheid neemt van een oude vriend van hem, doet hij dat de met woorden ‘Ne collaborez jamais’ (Collaboreer nooit).

Meedogenloze maatschappij

Mirbeau is auteur van een aantal romans, en ook van een groot aantal korte verhalen met name over mensen die door een meedogenloze maatschappij worden verpletterd. Gevers acht ze exemplarisch voor de strijd van Octave Mirbeau die het woord, de geëngageerde literatuur – naast de directe acties – het belangrijkste middel vindt om een vrije en rechtvaardige maatschappij te verwezenlijken.

In de brochure is opgenomen de ‘De Bottenzetter’. Daarin bekritiseert hij de arrogantie van de gevestigde geneeskunde. In ‘De Gekkin’ veroordeelt hij de meedogenloosheid van de hebzucht ten koste van een zonderlinge vrouw, in ‘De Muur’ de genadeloosheid van de bureaucratie die het individu de dood in drijft, in ‘De Bonte koe’ stelt hij de gerechtelijke macht aan de kaak die een arme onschuldige veroordeelt: een pre-kafkajaans thema.

Deze verhalen gegeven personen weer waarmee de meeste mensen zich kunnen identificeren, verhalen die een sociale moraal overbrengen en daardoor een nieuwe kijk op de werkelijkheid geven, aldus beoordeelt Gevers die teksten.

Een verwijzing naar zulke oude teksten lijkt gedateerd. Maar wat via die verhalen aan de orde wordt gesteld, is dat verouderd? Komen we geen hebzucht meer tegen in onze hedendaagse maatschappij? Of een ondoordringbare bureaucratie – zij die van publieke of private aard –, of pure letterknechterij? Kom nou! Nog dagelijks kan je je er boos over maken.

Thom Holterman

OCTAVE MIRBEAU, De gekkin, De bottenzetter, De muur, De bonte koe, ingeleid en van een historische en biografische schets voorzien door Dick Gevers, Uitgeverij Iris, Amsterdam, reeks ‘Anarchistische teksten’ nr. 18, 48 blz., prijs 5 euro.