In Memoriam Karin & Bernd Kramer (1940-2014)

Unter dem Pflaster liegt der Strand

Het betreft een graffiti slogan van Mai – 68 : “sous les pavés la plage”. De slogan verwijst naar de barricades opgebouwd van de Parijse kasseien tijdens het tumult dat heel Frankrijk heeft geraakt. Maar het meest wordt herinnerd de spectaculaire scènes van straatvechten met de oproerpolitie in Parijs, waarbij dezelfde kasseien ook werden gebruikt als projectielen te lanceren naar de oproerpolitie met hun arsenaal aan traan- en zenuwgas… 

De slogan werd dus ook de titel van een groot tijdschrift, uitgegeven door Karin Kramer Verlag in Berlijn van 1975 en verder … 15 nummers kwamen uit in 15 jaar, als ik het me goed herinner. Deze anarchistische uitgeverij droeg de naam van Karin, maar werd voor decennia door het redactietweetal / liefdespaar Karin & Bernd beheerd.

Vorige week voelde ik een schok toen ik hoorde van Hansjörg Viesel, via een eenvoudige e-mail, dat Bernd vrijdag 5 september overleden was in Berlijn. De schok werd nog groter toen ik hoorde dat Karin een paar maanden eerder ook al was overleden. Dat bericht had ik niet door gekregen … en ik lees de Duitse radicale kranten niet vaak genoeg (blijkbaar) om te weten dat verschillende alternatieve nieuwsmedia, wat de Duitsers een ‘Nachlass’ noemen, over haar hadden gepubliceerd. ( 1 )

 [Karin overleden 20.3.2014; Bernd 5.9.2014]

Boeken, boeken…

In de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw zag ik ze minstens een keer per jaar in Frankfurt, waar zij gebruikelijk een stand hadden zowel op de Gegenbuchmesse (Tegenboekenbeurs) als op de officiële Messe (boekenbeurs). In die periode verzamelde ik voor de Universiteitsbibliotheek Amsterdam radicale literatuur over heel Europa. Ik ging eens in de twee jaar naar Berlijn en dan verbleef ik vaak in hun huis in de buurt van SBahn Sonneallee. We voerden alle ‘belangrijke’ en tegelijkertijd plezierige gesprekken in de keuken, in het café, na het sluiten van de deuren tijdens de Frankfurter Buchmesse…

Bernd, een zelfgekozen look-alike van Bakoenin, zou nooit die gewoonte veranderen toen hij er eenmaal begonnen was, een halve eeuw geleden. Wanneer men de dagen van zijn leven zou tellen die hij besteed heeft aan het bestuderen en bewerken van duizend gepubliceerde pagina’s over Michael Bakoenin (vaak met steun en de inzet van Wolfgang Eckhardt), maar ook die aan zijn eigen studies, zoals die over de relatie tussen een revolutionaire Wagner en Bakoenin in Dresden 1849, dan heeft hij het ​​recht om dit te doen ruim verdiend.

Karin met haar lieve glimlach en met stevige meningen over de samenleving, liet die meningen niet alleen tot uitdrukking komen in gesprekken en de vele boeken die zij hielp publiceren, maar ook in de praktijk … zij had de hand in een alternatieve Kindergarten, om duidelijk te maken hoe kinderen ook kunnen worden opgevoed … daarmee heeft zij deel uitgemaakt van al die sociale experimenten in die jaren … en gedurende decennia was ze de spil van de uitgeversactiviteit.

De intensiteit van het doen van 6 dagen Frankfurter Buchmesse is moeilijk over te brengen aan buitenstaanders … de reeks van gigantische zalen met verschillende verdiepingen en mijlen en mijlen boekenkasten vaak vol met nieuwe uitgaven en overzichten van beschikbare uitgaven van de uitgeverijen, is verbijsterend. Pas na een aantal jaren ben ik erin geslaagd om een methode te ontwikkelen om het voor de hand liggende over te slaan en toch niet te missen wat wel bijzonder was. Vaak, na een lange dag van het verkennen van de boek – continenten die ver van de Duitse uitgeverijafdeling aflagen, zou ik terugkeren rond zeven / acht uur in de avond in de kleine stand van de Kramers voor een praatje, een slokje van iets sterks … daarna – op onze weg naar buiten langs de zalen waar de meeste standhouders al waren vertrokken – zou ik vervolgens nog in staat zijn om Bernd’s boek – bevrijdingsacties mee te maken. Die acties getuigden van een goede smaak voor rijk uitgegeven kunstboeken, die niet alleen vanwege de catalogusprijs in de salon van de rijken terecht komen, maar ook in zijn eigen bescheiden huis in Berlijn en … hij was daarbij selectief in het kiezen welke uitgeverij hij de dienst bewees om te helpen zich richting het lezerspubliek te ontplooien … alleen op de stands van financieel goedlopende collega’s verdwenen de boeken ‘vernünftig unter der Jacke ‘.

Toen ik niet meer naar de Frankfurter Buchmesse ging en mijn aankopen deed in alternatieve en radicale boekwinkels die ik tijdens mijn reizen door heel Europa bezocht – eind jaren negentig – zagen we elkaar minder vaak … wat overbleef, waren wat bezoeken, verspreid over vele jaren … vorig jaar nog had ik een lange telefoongesprek met hem om het slechte nieuws te delen van een andere vriend, de uitgever Lutz Schulenburg van het Hamburger Nautilus Verlag, die plotseling vrij jong was gestorven.

Dat was mei 2013 … we wisselden ook een aantal gedachten uit over een specifiek grafisch kunstwerk van Gerd Arntz, dat ik in het museum in het Gestapo EL-DE-Haus in Kölln had gefotografeerd, en we ruilden enkele foto’s en geschriften over het onderwerp uit.

Onder de grote initiatieven van Kramer Verlag – volgens mijn smaak – zit een publicatie over de politieke en kunst scene in de jaren twintig en begin dertig in Duitsland … het betreft een fraai politiek kunstboek over de Köllner Progressiven, met ook een herdruk van het Magazine “a bis Z” (1929 – 1933) als onderdeel van twee monografieën over Franz W. Seifert door de kunsthistorici uit Aken, Uli Bohnen en Dirk Backens … dit was inclusief het grafische werk en de sociale Bildstatistik (visuele statistieken) door Gerd Arntz en zijn inspirator Otto Neurath … werken en geschriften van Heinrich Hoerle, Theo van Doesburg, Moholoy Nagy, Raoul Hausmann, Malewitsch … kunstgeschiedenis zoals ik het graag zie en lees, te weten de ‘kunst als sociale geschiedenis’! ( 2 )

Nu komt ook de gedachte bij me op over een boek uit 1992 door Bernd gemaakt Demontage … revolutionärer oder restaurativer Bildersturm?, welk boek de vernietiging van de beelden documenteert uit de periode van de communistische partij in Oost-Europa, vooral standbeelden van Lenin, na de val van de Berlijnse muur … we hebben een aantal gedachten uitgewisseld over dat boekproject zoals het associëren met het Imaginary Museum Of Revolution project waaraan ik werkte (met Jeffrey Shaw) net voor 1988-1990, waar tweehonderd revoluties – wereldwijd – over een periode van tweehonderd jaar, ter herdenking ervan, door beelden werden gerepresenteerd. ( 3 )

Terug nu naar de kop van deze korte herinnering op Bern & Karin Kramer … Unter dem Pflaster, een tijdschrift beheerd door redacteur Hans Peter Duerr, dat de brede belangstelling van het uitgeverspaar uitdroeg … hekserij, anarchisme, ecologie, feminisme, antropologie, filosofie … elke keer een openbaring – met vele eerste vertalingen in het Duits – met name voor de Duitse scene die, in die dagen, veel minder internationaal was geïnformeerd dan nu … zoals met die grote tekst van de Franse antropoloog Pierre Clastres over ‘De antropologie van geweld / Over het ontstaan van macht’, een klassieke tekst tot op de dag van vandaag, voor iedereen die graag een beter begrip omtrent de oorsprong van het geweld in de mens wil krijgen en hoe het, afhankelijk van de omstandigheden, ​​een positieve sociale kracht in zich kan dragen … ( 4 )

De boulevards met kasseien in Parijs zijn nu bedekt met een laag asfalt, en dus is het strand onder al die lagen nog moeilijker te bereiken … toch denk ik dat wanneer Bernd aan de aarde zal worden toevertrouwd, hij in de geest met zijn geliefde Karin er een wandeling in kan maken langs een onverhard strand, een samenvloeiing van de revolutionaire Parijse boulevards en de opgebroken Kurfürstendamm tijdens de jaarlijkse ceremoniële 1 Mai Krawallen in Berlijn … plaatsen waar stenen veranderden van een verkeer ondersteunende functie tot middel gericht op de ondergang van autoriteit … dit nog warme zand van de geschiedenis mengt zich dan met het louwe zand van de stranden van de Noordzee in Nederland, dat Bernd, Karin en hun zoon Daniel zo graag aan hun voeten voelden tijdens hun zomervakanties …

Unter dem Pflaster Spass am Strand

(Onder het plaveisel is het een lollige boel)

Tjebbe van Tijen

(uit het Engels vertaald door th.h.; voor de oorspronkelijke tekst, klik HIER.)

 

Noten bij de tekst:

(1) – 25/3/2014: “Nachruf Karin Kramer; Neugierig geblieben – Sie lebte ein politisches Leben und knickte nicht ein: Karin Kramer war eine klassische linke Figur der siebziger Jahre, unangepasst und geschichtsbewusst. www.taz.de/Nachruf-Karin-Kramer/!135526/

– Wikipedia in German on Kramer Verlag: de.wikipedia.org/wiki/Karin_Kramer_Verlag

– 5/9/2014: “Bernd Kramer – Gedenkseite”: dadaweb.de/wiki/Bernd_Kramer_-_Gedenkseite

(2) – Seiwert, F. W., Uli Bohnen, and Dirk Backes. 1978. Der Schritt, der einmal getan wurde, wird nicht zurückgenommen: Schriften. Berlin: Kramer. www.worldcat.org/oclc/5311379

(3) – Kramer, Bernd, and Vladimir I. Lenin. 1992. Demontage … revolutionärer oder restaurativer Bildersturm?: Texte & Bilder www.worldcat.org/oclc/231505972

(4) – Duerr, Hans Peter, Murray Bookchin, Augustin Souchy, and Paul K. Feyerabend. 1975. Unter dem Pflaster liegt der Strand. Berlin: K. Kramer. www.worldcat.org/oclc/614211042