Arbeid Is Dodelijk

In de economiekatern van het Franse dagblad Le Monde van 8 juli treft de lezer een paginagroot artikel aan onder de kop ‘Zelfmoorden bij France Télécom: een strafproces op handen’. In dit geval worden zeven bazen van het Telecom bedrijf strafrechtelijk aangeklaagd onder wie de president-directeur. Hun advocaat doet uiteraard hoogst verbaasd. Zij zijn zich van geen kwaad bewust. De ontsnappingspoging die wordt verwoord, is voor mensen, die met een miljoenensalaris naar huis gaan, dan ook te lullig voor woorden. Hieronder vat ik het artikel in Le Monde samen en bewerk het; zo is de leus ‘Arbeid is dodelijk’ een associatie met de sigarettenverpakking.

Laten springen zonder elastiek

[uit: Siné Mensuel nr. 55, juli-augustus 2016.]

Door het raam of door de deur

Eind oktober 2006 komt de directie van France Télécom met een groot reorganisatieplan naar buiten. De doelen zijn duidelijk zo maakt de strijdlustige president-directeur, Didier Lombard, bekend. In drie jaar tijd (2006-2009) moeten er 22 000 loonarbeiders uit het bedrijf verdwijnen en 14 000 andere loonarbeiders moeten binnen het bedrijf van positie veranderen. Op die dag in oktober 2006 erkent Lombard zelf: ‘Dit zal wat meer dirigistisch geschieden dan in het verleden’. Hij voegt daaraan toe: ‘Ik zal dit [het vertrek van loonarbeiders] op de ene of de andere manier bereiken: door het raam of door de deur’. Je zou daaraan kunnen toevoegen: ‘laten springen zonder elastiek’…

De consequenties van de in beweging te zetten twee programma’s (ontslaan/overplaatsing) verlopen dan ook dramatisch. Zestig mensen plegen zelfmoord binnen drie jaar, waarvan 35 in 2008 en 2009. In september 2009 deponeert de vakbond tegen de directie van het bedrijf een klacht. Zij doet een boekje open over ‘de buitengewoon meedogenloze bestuursmethodes’.

Gedurende vier jaar pluist de ex-onderzoeksrechter Pascal Gand duizenden e-mails door, ontcijfert hij PowerPoint presentaties, ondervraagt hij tientallen loonarbeiders en kaderpersoneel van het bedrijf. Dit onderzoek komt bij Justitie terecht, die ermee aan de slag gaat. In juni 2016 ligt er dan een door de Officier van Justitie (OvJ) getekend document van 193 pagina’s op tafel. Het document is stellig. Volgens de OvJ kunnen zeven oud-leiders van Frans Télécom strafrechtelijk worden vervolgd.

Druk uit oefenen op mensen

Als de onderzoeksrechter het strafparket volgt, zullen de oud nummer één van het Telecom bedrijf en de zes andere hoogste leidinggevenden worden aangeklaagd wegens ‘morele kwelling’ (harcèlement moral). Ook het bedrijf zal ervoor worden aangeklaagd. Een aantal andere hoge leidinggevenden zal ‘medeplichtigheid aan morele kwelling’ ten laste worden gelegd. Zulke tenlasteleggingen ten aanzien van de hoogste leidinggevenden van een bedrijf zijn ongekend, want zij zijn niet direct verantwoordelijk in relatie tot loonarbeiders. De OvJ trekt zich van dit gebruik niets aan. Hij wil vooral het systeem beoordelen, het systeem van ‘de politiek van de lege stoel’.

Het bedrijf is als naamloze vennootschap een juridische fictie, het is juridisch namelijk uitsluitend een ‘geestelijk’ product; het kent een vestigingsplaats, ja, maar de ‘stoel’ die er staat is leeg. Met een dergelijke verwijzing komen de hoogste leidinggevenden vaak weg. ‘Wij wisten van niks’, ‘Niet wij maar anderen voerden uit’ zijn vaak gehoorde uitvluchten. De OvJ wil daar niets van horen, want hij weet in dit geval, gelet op het uitgevoerde onderzoek, wel beter.

In de aangegeven jaren (2006-2009) is bij France Télécom het kwellen van mensen tot methode verheven. Ten behoeve van het bekwaam uitvoeren daarvan is al in 2005 de interne managementschool van Cachan opgericht. Deze school wijdde zich volledig aan het project (ontslag/overplaatsing). Het leidde op tot ‘het in beweging zetten van mensen’ (faire bouger les gens) door ‘overal druk uit te oefenen’ (la pression partout). Elk jaar volgden 4000 kaderleden van het bedrijf er een cursus. De kaderleden leerden er mensen van hun groep te ontmoedigen (décourager); hun bonus was afhankelijk van hun succesvol ‘lastigvallen’ van de aan hen ondergeschikt gestelde personen: elk nieuw vertrekkend personeelslid leverde een hogere eindejaarspremie op. Justitie verwijt de oud-directeuren niet dat zij France Télécom wilden reorganiseren om zich beter op het digitale en ‘alles-mobiel’ tijdperk voor te bereiden. ‘Wat aan de orde is, betreft de wijze waarop zij de organisatie leidden’, zo legt de OvJ uit.

[De parkeerplaats van France Télécom in de plaats Mérignac op 19 maart 2013, waar een loonarbeider zich in 2011 door zelfverbranding om het leven bracht; foto Le Monde]

Een destructieve machine

De Franse strafwet (art. 222-33-2) is duidelijk. Wie ‘een ander kwelt (harceler) door hem voortdurend op de hielen te zitten, met het doel of om het effect de voorwaarden waaronder wordt gewerkt te verslechteren’, wacht gevangenisstraf (een jaar) en een boete (15 000 euro). Voor de OvJ zijn de elementen van dit delict door de directieleden vervult. De vakbonden, de arbeidsinspectie en artsen hebben de directie bij herhaling op de hoogte gebracht van het slechte arbeidsklimaat. Maar het bleef gaan om ‘faire bouger les gens’ en daarvoor was het slechte arbeidsklimaat juist goed…

Het onderzoeksdossier loopt over van documenten – Excel staten en grafieken, PowerPoint presentaties – , verslagen van getuigenverhoren in combinatie met een kroniek van gedwongen ontslagen. Zo wordt duidelijk hoe de voorwaarden waaronder te werken in toenemende mate, zonder enige limiet, ondragelijk werden. Tot op een goed ogenblik het personeel het niet meer uithield en vertrok. Zo kregen moeders met kinderen vervangend werk aangeboden waarvoor zij twee uur moesten reizen of kreeg een kaderlid een post toegewezen die heel duidelijk onder het niveau van zijn oude post zat. Ook ‘vergat’ men soms personeel na een verhuizing; de mensen werden ‘achtergelaten’ door hen enkele weken op een lege plek te houden, zonder stoelen of bureau, ver van hun oude collega’s… Vreemd is dit binnen een neoliberaal kader allemaal niet.

In het Franse weekblad Marianne van 15-21 juli 2016 wordt daarvoor nog eens op het volgende gewezen. Voorheen sprak men nog binnen het ondernemingsbestuur over mensen en personeel (directeur ‘personeelszaken’). Dat is tijdens de modernisatie van de economie geworden ‘human resources’. De mensheid werd teruggebracht tot een bijvoeglijk naamwoord om resources, hulpbronnen, te kunnen omschrijven. Wie geen hulpbron meer is (afgedaan heeft in het bedrijf), die is geen mens meer: deze logica leidt tot zelfdoding. Elk gebruik van een hulpbron levert risico’s. Men gaat dan ook terecht voorzichtig om met gas of uranium. Menselijke hulpbronnen hebben geen recht op deze voorzichtigheid. De aan te boren lagen (grote werkloosheid hier, lage lonenregio’s daar) zijn nog lang niet uitgeput, aldus Marianne.

De ontslag- en overplaatsingsmachine bij France Télécom was een destructieve machine en leverde direct of indirect 60 doden door zelfdoding op. Net als op een pakje sigaretten, is hier een soortgelijke waarschuwing op zijn plaats: Arbeid is dodelijk.

[Émeline Cazu] (Vertaling, samenvatting en bewerking van ‘Suicides à France Télécom: le procès se rapproche’ in Le Monde van 8 juli 2016 door Thom Holterman.)

Advertentie