Religie, Mythes En Spoken

Het laatst uitgekomen nummer van 2017 van het anarchistische kwartaalschrift Buiten de Orde (BdO) behandelt een grote verscheidenheid van onderwerpen. ‘Uit onze eigen begrippenwereld komen boodschappen genoeg’, zo heet het in het redactioneel bij dit nummer (4) en dan volgt daar een typering van: solidariteit als levensbeschouwing, consensus bij acties zoals Code Rood (zie ook nr. 3); bestaat na afschaffing van de Koerdische staat in Syrië een echte anarchie zonder dat het wereldwijde imperialisme is uitgeschakeld? Hoe veilig en grenzeloos is een maatschappij waarin alle genders vrij van ongelijkheid zijn? Kunnen we al deze vraagstukken integreren in de inclusieve veiligheid (zie ook nr. 3) die het natuurlijke gevolg zou moeten zijn van de afschaffing van de staat? Deze vragen zijn gesteld door de redactie. De reacties erop zijn in de bijdragen verwerkt. De lezer weet waarmee hij of zij in dit nummer wordt geconfronteerd. Daarnaast bevat het nummer ook het thema Religie. Dat thema is voor anarchisten niet nieuw – maar het ziet wel kans actualiteitswaarde te houden.

Wat verder de aandacht trekt

De koek is dus niet op als het om informatieverschaffing gaat. Gelet daarop treft men een artikel over Chelsea Manning, de Amerikaanse klokkenluider uit het Amerikaanse leger. Door Manning werden allerlei begane wandaden door dat leger naar buiten gebracht. Hij, en inmiddels zij, werd ervoor veroordeeld. Na zeven jaar eenzame opsluiting is zij door amnestie vrijgekomen (besluit Obama). Om in een juridische sfeer te blijven: de Nederlandse antimilitaristische advocaat Meindert Stelling is eerherstel geweigerd, zo lezen we. Dat komt neer op een ‘Berufsverbot’ voor deze gedreven tegenstander van kernwapens.

Tot mijn genoegen kwam ik in BdO een vertaling uit het Duits tegen van een vraaggesprek met de Duitse antropoloog Hermann Amborn. Hij publiceerde in 2017 een studie over heerschappijvrije samenlevingen in delen van Afrika. Het originele van het werk is wat mij betreft, dat hij het recht daarbij laat verschijnen als bolwerk van anarchie (zie mijn bespreking van het boek). Ik bereid inmiddels een brochure voor waarin ik de kernen van het boek van Amborn weergeef en in een breder perspectief zet (werktitel van de brochure ‘Samenlevingen zonder staat’).

Peter Storm schreef vervolgens een nuttig artikel over een bondgenootschap vol gevaar aangaande de Koerdische beweging. Het is de beweging die in anarchistische kringen wordt toegejuicht omdat er sprake is van verwerking van libertair communalistische leerstellingen van Murray Bookchin. Het verdomde is natuurlijk wel dat het daar oorlog is, mede beheerst door grootmachten. En je hoeft warempel geen geopolitieke geleerde te zijn om te beseffen, dat je dan een kleine ‘speler’ bent en gebruikt wordt. De adoptie van ideeën van Bookchin is één, ze levensvatbaar enten in een oorlogsgebied (als Syrië) is twee, zeker met ettelijke dictators in de omgeving. Het binnenvallen van Koerdistan door het Turkse leger is natuurlijk de zoveelste volstrekt afkeurenswaardige daad, maar dat is die al vanuit antimilitaristische overwegingen. Peter’s beschrijving bracht mij onderwijl wel op een idee.

Het is meer dan bovenmenselijk te verwachten dat er in Syrië in de huidige omstandigheden libertair communalisme is te realiseren. Dit is dan nog afgezien van onheilspellende constateringen in het stuk van Peter als: ‘Zo vormde zich een top-down-organisatie met een bottom-up-retoriek en ideologie’. En wie kent niet de ferme vrouwelijke strijders op de posters met het doel sympathie te wekken? Peter laat ons daarom tevens lezen: ‘In feite was ze het resultaat van een top-down partijbeslissing om vrouwen in grote aantallen in de greep van de ideologie te brengen’. Zou de instelling van het libertair communalisme echter niet iets voor Nederland zijn, kwam plotseling in mij op.

Nederland telt honderden, zo niet duizenden activisten, van wie velen betrokken zijn bij de activiteiten van een groot aantal bestaande one-issue bewegingen. Als die diversiteit van activisten zich eens bundelen in territoriaal opzicht, zoals de Koerden in Syrië? Om het libertair communalisme werkelijk een kans te geven zou in een rustig gebied, zeg tegen de Duitse grens, een libertair-communalistische enclave tot ontwikkeling gebracht kunnen worden. In de verschillende aldaar bestaande gemeenten gaan die activisten zich vestigen binnen de kaders van een parallelle communalistische organisatie (vergelijk de constructie van de zapatisten in Chiapas). Die parallelle organisatie negeert zowel de bestaande staat als het kapitalisme. Alles wat binnen de enclave aan scholing, nodige werkzaamheden enzovoort, geregeld moet worden, wordt zelf en in zelfbeheer gedaan. Dit moet zeker lukken in een gebied met relatieve vrijheid, veiligheid en comfort als Nederland, want in oneindig moeilijker situaties, zoals Chiapas/Mexico, schijnt dat toch ook te lukken? Een ding is zeker: niet gepoogd is nooit gelukt.

Thema religie

Toen aan de Franse cartoonist Siné gevraagd werd wat hij zijn beste karikatuur vond, wees hij op de groep zwartrokken die hij tekende, geknield rond een groot kruis, onderwijl een Afrikaan bespottend, diep gebogen voor een totempaal:

Het is bekend: anarchisten wijzen religie af en nemen gemeenlijk een atheïstisch standpunt in. Dat hoeft niet de ruimte te ontkennen voor, bijvoorbeeld, christenanarchisme. Religie wordt vooral institutioneel begrepen, namelijk als kerkelijke instantie met baas/bovenbaas en de gelovige als onderworpene. De relatie god/gelovige is steeds een bemiddelde: er zit een priester of een instantie tussen hem en god. Christenanarchisten wijzen die bemiddeling af: als er een relatie is, dan een onmiddellijke. Iemand kan een ontwikkeling door maken: van christen tot anarchist (Domela Nieuwenhuis), maar het kan ook andersom verlopen (Simone Weil). Je kan ook mythes en spoken laten verschijnen of een zinvolle sociale uitwerking aan je geloof geven (The Catholic Worker). Wel over al dit soort religie-kwesties komt men in BdO onder het thema Religie allerlei bijdragen en informatie tegen.

Na drie nummers van het andere anarchistische tijdschrift, de AS, weet ik zelf niet meer zoveel over het thema te zeggen zonder in herhaling te vallen. Persoonlijk zie ik vooral de ‘Ellende van de religie’ (de AS 172), hoewel er toch ook al eens in gezien zijn ‘Voordelen van de godsdienst’ (de AS 14) en later, voor de actualisering, een ‘Hernieuwd islamdebat’ (de AS 184). Gelovig of ongelovig, men kan aan zijn of haar trekken komen.

Thom Holterman

Buiten de Orde nr. 4, 2017, 80 blz., prijs 2, 50 euro.